انواع سرم ها، تفاوت ها و عوارض جانبی
اهمیت سرمها در درمان بیماران
سرمها یکی از حیاتی‌ترین ابزارهای درمانی در مراقبت‌های پزشکی هستند که نقش کلیدی در درمان و بهبود وضعیت بیماران ایفا می‌کنند. این محلول‌های وریدی برای تأمین مایعات، الکترولیتها، مواد مغذی و داروها استفاده میشوند و در مواردی مانند شوک، کمآبی، عفونت‌ها و بیماری‌های مزمن بسیار مؤثر هستند.
اهمیت انتخاب نوع مناسب سرم
هر بیمار بر اساس شرایط بالینی و نیازهای خاص خود به نوع خاصی از سرم نیاز دارد. به عنوان مثال: سرم آلبومین برای جبران کمبود پروتئین، سرم رینگر برای اصلاح کمبود الکترولیتها و سرم دکستروز برای تأمین انرژی استفاده میشود. انتخاب اشتباه نوع سرم ممکن است عوارض جانبی جدی مانند اضافهبار مایعات یا اختلالات متابولیکی ایجاد کند.
رعایت اصول استفاده از سرمها در درمان
رعایت سرعت مناسب تزریق، پایش علائم حیاتی و بررسی مداوم سطح الکترولیتها و قند خون از مهم‌ترین وظایف پرستاران در هنگام استفاده از سرمها است. همچنین آگاهی از شرایط نگهداری و نکات ایمنی هر نوع سرم، نقش مؤثری در بهبود اثربخشی درمان و کاهش خطرات احتمالی دارد. توجه دقیق به این اصول به ارتقای کیفیت مراقبت‌های پزشکی کمک می‌کند.در ادامه به تفکیک به بیان توضیح در مورد انواع سرم ها و کاربرد بالینی آنها می پردازیم.
انواع سرم های تزریقی
سرم نمکی (Normal Saline)
ترکیبات سرم نمکی
سرم نمکی حاوی کلرید سدیم (NaCl) با غلظت 09٪ است که ترکیب آن مشابه مایعات بدن انسان است.
کاربردهای سرم نمکی
جبران کمآبی بدن:
در بیمارانی که دچار کاهش حجم خون یا کمآبی هستند، استفاده از سرم نمکی برای جایگزینی مایعات از دست رفته بسیار موثر است.
شست‌وشوی زخم‌ها:
این سرم برای پاکسازی زخم‌ها و جلوگیری از عفونت استفاده میشود.( سرم نرمال سالین شستشو)
رقیق کردن داروها:
بسیاری از داروها برای تزریق وریدی نیاز به رقیق شدن با سرم نمکی دارند.
افزایش حجم خون:
در موارد شوک یا کاهش فشار خون، تزریق سرم نمکی می‌تواند به بهبود وضعیت همودینامیک کمک کند.
مزایای سرم نمکی
سازگاری با بدن:
ترکیبات این سرم مشابه مایعات بدن است و به راحتی جذب میشود.
عدم ایجاد حساسیت:
این سرم به طور کلی برای اکثر بیماران ایمن است.
دسترسی آسان:
سرم نمکی به طور گسترده در دسترس است و هزینه کمی دارد.
عوارض جانبی سرم نمکی
افزایش فشار خون:
تزریق بیش از حد این سرم می‌تواند منجر به افزایش فشار خون شود.
ایجاد اِدِم:
در بیمارانی که مستعد احتباس مایعات هستند، مصرف زیاد سرم نمکی ممکن است باعث تورم شود.
هیپرکلرمی:
استفاده طولانی‌مدت از سرم نمکی می‌تواند منجر به افزایش سطح کلر در خون شود که ممکن است تعادل اسیدی-بازی را مختل کند.
نکات کاربردی سرم نمکی برای پرستاران و نفرولوژیست‌ها
مصرف محتاطانه در بیماران کلیوی:
بیمارانی که نارسایی کلیه دارند، ممکن است توانایی دفع سدیم و کلر اضافی را نداشته باشند، بنابراین باید دوز و سرعت تزریق با دقت تنظیم شود.
پایش علائم حیاتی:
در هنگام تزریق سرم نمکی، بررسی مداوم فشار خون، ضربان قلب و سطح ادرار بیمار ضروری است.
توجه به وضعیت هیدراتاسیون:
قبل از تزریق، ارزیابی وضعیت هیدراتاسیون بیمار مهم است تا از تزریق بیش از حد جلوگیری شود.
ترکیب با سایر داروها:
در صورت نیاز به تزریق داروهایی که با سرم نمکی سازگار هستند، میتوان آنها را در این سرم رقیق کرد.
یافته‌های جدید علمی
بر اساس مطالعات اخیر، استفاده از سرم نمکی در مقایسه با سرمهای تعادلی (مانند رینگر لاکتات) در برخی موارد ممکن است خطر اسیدوز متابولیک را افزایش دهد. بنابراین، انتخاب نوع سرم باید بر اساس وضعیت بالینی بیمار انجام شود.
سرم های دکستروز
سرم دکستروز یکی از رایج‌ترین سرم‌هایی است که در مراکز درمانی برای بیماران مختلف تجویز میشود. این سرمها منبعی از گلوکز را فراهم می‌کنند که برای تامین انرژی، حفظ سطح قند خون و جبران مایعات بدن کاربرد دارند.
ترکیبات سرم دکستروز
سرم دکستروز معمولاً شامل گلوکز (Dextrose) در غلظت‌های مختلف است:
• دکستروز 5٪ :(D5W) 5 گرم گلوکز در هر 100 میلی‌لیتر آب
• دکستروز 10٪ :(D10W) 10 :گرم گلوکز در هر 100 میلی‌لیتر آب
• دکستروز 50٪ :(D50W) 50 گرم گلوکز در هر 100 میلی‌لیتر آب، معمولاً به‌عنوان درمان هیپوگلیسمی شدید استفاده میشود.
این سرمها همچنین ممکن است با سایر ترکیبات مانند سدیم کلرید یا الکترولیتها ترکیب شوند.
کاربردهای سرم دکستروز
تامین انرژی
سرم دکستروز منبعی سریع از انرژی برای بیمارانی است که قادر به تغذیه دهانی نیستند. این سرم به‌ویژه در موارد زیر استفاده میشود:
• بیمارانی که پس از جراحی نیاز به تغذیه مکمل دارند.
• بیماران با سوختگی‌های گسترده یا شرایطی که نیاز به کالری بالا دارند.
درمان هیپوگلیسمی
در موارد افت قند خون شدید، به‌ویژه در بیماران دیابتی یا بیمارانی که انسولین بیش از حد دریافت کرده‌اند، تزریق سرم دکستروز 50٪ به‌صورت وریدی می‌تواند قند خون را به سرعت افزایش دهد.
جبران مایعات بدن
سرم دکستروز 5٪ معمولاً به‌عنوان جایگزینی برای مایعات بدن در بیمارانی که دچار کمآبی خفیف تا متوسط هستند، استفاده میشود.
ترکیب با داروها
سرم دکستروز به‌عنوان حلال برای رقیق کردن و تزریق برخی داروها به کار می‌رود.
مزایای سرم دکستروز
منبع سریع انرژی:
به‌ویژه در شرایطی که بدن به کالری فوری نیاز دارد.
کمک به تثبیت قند خون:
در بیمارانی که دچار هیپوگلیسمی هستند.
جبران مایعات و الکترولیتها:
به‌ویژه در بیمارانی که دچار کاهش حجم مایعات شده‌اند.
سازگاری با سایر داروها:
برای تزریق داروهایی که نیاز به رقیق شدن دارند.
عوارض جانبی سرم دکستروز
اگرچه سرم دکستروز در بیشتر موارد ایمن است، اما ممکن است عوارضی نیز ایجاد کند، از جمله:
هیپرگلیسمی
تزریق بیش از حد سرم دکستروز یا استفاده در بیمارانی که کنترل قند خون ضعیفی دارند، ممکن است منجر به افزایش بیش از حد قند خون شود.
عدم تعادل الکترولیتی
استفاده طولانی‌مدت از سرم دکستروز می‌تواند باعث کاهش سطح سدیم، پتاسیم یا سایر الکترولیتها شود.
التهاب و تحریک وریدی
تزریق سریع یا مداوم سرم دکستروز با غلظت بالا ممکن است منجر به التهاب وریدها یا فلبیت شود.
احتباس مایعات
در بیمارانی که مستعد ادم هستند، مصرف بیش از حد سرم دکستروز ممکن است تورم ایجاد کند.
نکات پرستاری در استفاده از سرم دکستروز
ارزیابی وضعیت بیمار
• قبل از تزریق، سطح قند خون بیمار باید اندازه‌گیری شود.
• در بیمارانی که دیابت دارند، کنترل دقیق قند خون ضروری است.
پایش حین تزریق
• علائم هیپرگلیسمی (مانند تشنگی شدید، تکرر ادرار و خستگی) را بررسی کنید.
• محل تزریق را از نظر علائم التهاب یا فلبیت کنترل کنید.
تنظیم سرعت تزریق
• سرعت تزریق باید بر اساس وضعیت بیمار تنظیم شود. تزریق سریع سرم دکستروز با غلظت بالا ممکن است منجر به عوارض جدی شود.
ترکیب با داروها
• در صورت ترکیب سرم دکستروز با داروها، از سازگاری دارو با این سرم اطمینان حاصل کنید.
• سرنگ‌ها و وسایل تزریق باید کاملاً استریل باشند.
آموزش به بیمار
• در بیماران دیابتی، اهمیت پایش منظم قند خون توضیح داده شود.
• به بیماران اطلاع دهید که علائم هیپوگلیسمی یا هیپرگلیسمی را بدانند و در صورت بروز، گزارش دهند.
یافته‌های جدید علمی در مورد سرم دکستروز
مطالعات اخیر نشان داده‌اند که استفاده از سرم دکستروز در بیمارانی که در ICU بستری هستند، باید با احتیاط انجام شود. همچنین ترکیب این سرم با سرمهای حاوی الکترولیتها می‌تواند تعادل مایعات و الکترولیتها را بهتر حفظ کند.
سرم رینگر و رینگر لاکتات
سرم رینگر و رینگر لاکتات از جمله محلول‌های تزریقی رایج در مراکز درمانی هستند که برای جبران مایعات و الکترولیت‌های بدن مورد استفاده قرار می‌گیرند. این سرمها حاوی ترکیباتی مشابه پلاسمای خون بوده و به همین دلیل به‌طور گسترده در درمان کمآبی، جراحی‌ها و شرایط حاد استفاده میشوند.
ترکیبات سرم رینگر و رینگر لاکتات
سرم رینگر
سرم رینگر شامل ترکیبات زیر است:
• سدیم کلرید (NaCl)
• پتاسیم کلرید (KCl)
• کلسیم کلرید (CaCl2)
• آب مقطر
ترکیبات سرم رینگر شباهت زیادی به پلاسمای خون دارد، اما فاقد خاصیت اصلاح‌کننده اسیدوز است در بیماران کلیوی باید با احتیاط مصرف شود، زیرا ممکن است منجر به هیپرکالمی شود.
سرم رینگر لاکتات
به دلیل وجود لاکتات، شباهت بیشتری به پلاسمای خون دارد و می‌تواند تعادل اسیدی-بازی را بهتر حفظ کند.علاوه بر ترکیبات سرم رینگر، سرم رینگر لاکتات حاوی لاکتات سدیم است که به‌عنوان منبع بیکربنات عمل کرده و اسیدوز متابولیک را اصلاح می‌کند. در بیماران مبتلا به بیماری‌های کبدی یا آلکالوز متابولیک باید با دقت تجویز شود، زیرا متابولیسم لاکتات ممکن است مختل شود.
کاربردهای سرم رینگر و رینگر لاکتات
• سرم رینگر: برای جبران کمبود مایعات و الکترولیتها در شرایطی مانند کمآبی، تعریق شدید، و استفراغ استفاده میشود.
• سرم رینگر لاکتات: علاوه بر جبران مایعات، برای اصلاح اسیدوز متابولیک در بیماران بحرانی، مانند پس از جراحی یا شوک، مفید است.
جبران مایعات
این سرمها (سرم رینگر و رینگر لاکتات ) برای درمان کمآبی خفیف تا شدید استفاده میشوند.
جبران الکترولیتها
سرم رینگر و رینگر لاکتات برای بازگرداندن تعادل الکترولیتی بدن، به‌ویژه در شرایطی مانند اسهال، استفراغ و تعریق شدید، تجویز میشوند.
استفاده در جراحی‌ها
در طی جراحی‌ها یا پس از آن، این سرمها برای جایگزینی مایعات از دست رفته استفاده میشوند.
درمان اسیدوز متابولیک
سرم رینگر لاکتات علاوه بر جبران مایعات، برای اصلاح اسیدوز متابولیک در بیماران بحرانی، مانند پس از جراحی یا شوک، مفید است.
مزایای سرم رینگر و رینگر لاکتات
شباهت به پلاسمای خون
این سرمها از نظر ترکیبات، شباهت زیادی به پلاسمای خون دارند.
اصلاح سریع کمآبی:
جبران سریع مایعات و الکترولیتها.
بهبود اسیدوز:
رینگر لاکتات می‌تواند اسیدوز متابولیک را بهبود بخشد.
عوارض جانبی سرم رینگر و رینگر لاکتات
هیپرکالمی
تزریق بیش از حد این سرمها ممکن است منجر به افزایش پتاسیم خون شود، به‌ویژه در بیماران کلیوی.
هایپرناترمی
استفاده نادرست از این سرمها می‌تواند باعث افزایش سدیم خون شود.
احتباس مایعات
در بیمارانی که نارسایی قلبی یا کلیوی دارند، این سرمها ممکن است باعث احتباس مایعات شوند.
آلکالوز متابولیک
تزریق زیاد سرم رینگر لاکتات می‌تواند منجر به آلکالوز متابولیک شود.
نکات پرستاری استفاده از سرم رینگر و رینگر لاکتات
ارزیابی اولیه بیمار
• بررسی وضعیت الکترولیت‌های بیمار پیش از تجویز.
• ارزیابی وضعیت کلیوی و قلبی برای جلوگیری از عوارض احتمالی.
پایش حین تزریق
• کنترل علائم هیپرکالمی و هایپرناترمی.
• بررسی وضعیت وریدی بیمار از نظر التهاب یا فلبیت.
تنظیم سرعت تزریق
• تزریق باید بر اساس نیاز بیمار و تجویز پزشک انجام شود.
• سرعت تزریق در بیماران با نارسایی کلیه باید کاهش یابد.
آموزش به بیمار
• توضیح اهمیت گزارش علائم غیرمعمول مانند تورم، تنگی نفس یا ضعف عضلانی.
• آموزش در مورد علائم کمآبی و نیاز به دریافت مایعات کافی.
یافته‌های جدید علمی درمورد سرم رینگر و رینگرلاکتات
مطالعات اخیر نشان داده‌اند که سرم رینگر لاکتات در مقایسه با سرم نرمال سالین، باعث بهبود نتایج بالینی در بیماران بحرانی میشود. سرم رینگر لاکتات به دلیل ویژگی‌های اصلاحی اسیدوز در شرایط بحرانی ترجیح داده میشود این مطالعات همچنین نشان داده‌اند که استفاده از سرم رینگر لاکتات ممکن است خطر اسیدوز هیپرکلرمیک را کاهش دهد.
سرم آلبومین
سرمهای آلبومین، آمینو اسید و اینترالیپید از جمله محلول‌های خاصی هستند که در شرایط بالینی ویژه‌ای به کار می‌روند. این سرمها برای جبران کمبود پروتئین، تأمین نیازهای تغذیه‌ای و بهبود وضعیت بالینی بیماران مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ترکیبات و ویژگی‌های سرم آلبومین
سرم آلبومین حاوی پروتئین آلبومین انسانی است که از پلاسمای خون تهیه میشود. این سرم در غلظت‌های ۵٪ و ۲۵٪ موجود است.
کاربردهای سرم آلبومین
جبران هیپوآلبومینمی:
برای بیمارانی که دچار کمبود آلبومین هستند.
درمان شوک هیپوولمیک:
به‌عنوان جایگزین پلاسما.
حمایت از بیماران سوختگی:
برای جبران از دست دادن پروتئین.
درمان سندرم نفروتیک:
جهت کاهش ادم و اصلاح پروتئین خون.
مزایای سرم آلبومین
• بهبود فشار انکوتیک و کاهش ادم.
• افزایش حجم داخل عروقی.
عوارض جانبی سرم آلبومین
• واکنشهای آلرژیک.
• افزایش خطر اضافهبار مایعات.
• افزایش خطر عفونت.
نکات پرستاری دراستفاده از آلبومین
• پایش علائم اضافهبار مایعات و واکنشهای آلرژیک.
• کنترل میزان آلبومین سرم پیش از تجویز.
• اطمینان از تزریق آرام و با سرعت مناسب.
سرم آمینو اسید
ترکیبات و ویژگی‌های آمینواسید
سرم آمینو اسید حاوی انواع اسیدهای آمینه ضروری و غیرضروری است که برای تغذیه بیماران استفاده میشود.
کاربردهای آمینو اسید
تغذیه وریدی کامل (TPN):
برای بیمارانی که قادر به تغذیه خوراکی نیستند.
حفظ تعادل نیتروژن:
در شرایطی مانند سوختگی شدید یا سپسیس.
تقویت عضلات:
در بیماران با سوءتغذیه پروتئینی.
مزایای آمینو اسید
• تأمین نیازهای تغذیه‌ای.
• حفظ و بهبود بافت‌های بدن.
عوارض جانبی آمینو اسید
• اختلالات الکترولیتی.
• فشار بر کبد و کلیه.
• واکنشهای آلرژیک.
نکات پرستاری دراستفاده از آمینو اسید
• پایش سطح الکترولیتها.
• تنظیم سرعت تزریق بر اساس وضعیت بالینی.
• اطلاع‌رسانی به بیمار در مورد علائم احتمالی واکنشهای آلرژیک.
سرم اینترالیپید
ترکیبات و ویژگی‌های سرم اینترالیپید
سرم اینترالیپید حاوی چربی‌های امولسیفیه شده (مانند روغن سویا)، گلیسرول و لسیتین است. این سرم منبع انرژی و اسیدهای چرب ضروری را فراهم می‌کند.
کاربردهای سرم اینترالیپید
تغذیه وریدی:
برای بیمارانی که قادر به مصرف خوراکی چربی نیستند.
درمان کمبود اسیدهای چرب ضروری:
در مواردی مانند سندرم روده کوتاه.
حمایت تغذیه‌ای:
در شرایط بحرانی مانند سپسیس و سوختگی.
مزایای سرم اینترالیپید
• تأمین انرژی غلیظ و پایدار.
• بهبود عملکرد سیستم ایمنی.
عوارض جانبی سرم اینترالیپید
• هیپرلیپیدمی.
• افزایش خطر عفونت.
• واکنشهای آلرژیک.
نکات پرستاری در استفاده از سرم اینترالیپید
• پایش سطح تری‌گلیسرید و کلسترول.
• بررسی علائم عفونت.
• اطمینان از نگهداری صحیح سرم.
یافته‌های جدید علمی در مورد سرم اینترالیپید
سرمهای آلبومین، آمینو اسید و اینترالیپید از جمله محلول‌های خاص و حیاتی در مراقبت‌های بالینی هستند که نقش مهمی در بهبود وضعیت بیماران ایفا می‌کنند مطالعات اخیر نشان داده‌اند که استفاده بهینه از سرمهای آلبومین، آمینو اسید و اینترالیپید می‌تواند نتایج بالینی بیماران را بهبود بخشد و خطرات مرتبط با سوءتغذیه را کاهش دهد. همچنین، پایش دقیق و مدیریت مناسب این سرمها از اهمیت بالایی برخوردار است.
منابع:
سرم آلبومین چیست و چه کاربردهایی دارد؟
سرم آمینو اسید چیست؟
سرم اینترالیپید چه کاربردی دارد؟
عوارض سرم آلبومین چیست؟
چه بیمارانی به سرم دکستروز نیاز دارند؟
بیماران دچار هیپوگلیسمی یا افرادی که نیاز به تامین انرژی سریع دارند، به این سرم نیازمندند.
آیا سرم رینگر برای همه بیماران مناسب است؟
چگونه از عوارض سرمها جلوگیری کنیم؟
چرا سرمهای ترکیبی مثل دکستروز نمکی استفاده میشوند؟
این سرمها به صورت همزمان انرژی و مایعات را تامین کرده و در بیمارانی با نیازهای متعدد تجویز میشوند.
آیا میتوان سرمهای مختلف را همزمان استفاده کرد؟
سرمها چگونه نگهداری میشوند؟
