راز پنهان حال بد این روزها؛ چرا خوشحال نیستیم؟
مقدمه:
اگر این روزها با دوستان، همکاران یا حتی خانواده خود صحبت کنید، احتمالاً جملاتی شبیه به "حالم اصلا خوش نیست"، " خیلی خسته‌ام"، " اصلا انگیزه هیچ کاری را ندارم" یا "زندگی دیگر برایم جذاب نیست" زیاد به گوشتان می‌خورد. این احساس جمعی تنها یک تجربه فردی نیست، بلکه نشانه‌ای از یک پدیده گسترده‌تر به نام خستگی روانی اجتماعی است. در سال‌های اخیر، عوامل متعددی از جمله بحران‌های اقتصادی، تغییرات سریع اجتماعی، همه‌گیری کرونا، افزایش مصرف شبکه‌های اجتماعی و فشارهای کاری، سبب شده‌اند که سلامت روانی بسیاری از افراد در سطح جهانی تحت تأثیر قرار گیرد.
عوامل اجتماعی و اقتصادی:
یکی از اصلی‌ترین دلایلی که بر حال روحی افراد تأثیر می‌گذارد، شرایط اقتصادی و اجتماعی است. تورم، بیکاری، کاهش امنیت شغلی، شکاف طبقاتی و نگرانی از آینده، فشار مداومی بر روان افراد وارد می‌کند. تحقیقات نشان داده است که بین ناامنی اقتصادی و افزایش میزان افسردگی و اضطراب ارتباط مستقیمی وجود دارد. همچنین، سرعت بالای تغییرات اجتماعی باعث شده بسیاری از افراد احساس کنند فرصت کافی برای سازگاری ندارند. تغییرات فرهنگی، مهاجرت، رقابت فزاینده و کاهش حمایت‌های اجتماعی، از جمله عواملی هستند که احساس تنهایی و بی‌پناهی را تشدید می‌کنند.
عوامل روانی و فرهنگی:
از منظر روانشناسی، زندگی در دنیای امروز همراه با حجم عظیمی از اطلاعات، مقایسه اجتماعی و انتظارات بالا است. شبکه‌های اجتماعی، اگرچه ابزار ارتباطی قدرتمندی هستند، اما باعث شده‌اند افراد مدام خود را با دیگران مقایسه کنند. این مقایسه مداوم منجر به احساس ناکافی بودن، کاهش عزت‌نفس و در نهایت افسردگی می‌شود. از سوی دیگر، فرهنگ "موفقیت سریع" و "زندگی بدون درد" که در رسانه‌ها تبلیغ می‌شود، با واقعیت روزمره بسیاری از مردم فاصله دارد. این شکاف میان "زندگی واقعی" و "زندگی ایده‌آل رسانه‌ای" احساس شکست و سرخوردگی ایجاد می‌کند.
عوامل زیستی و سبک زندگی:
بی‌خوابی، تغذیه ناسالم، کم‌تحرکی و اعتیاد به موبایل و شبکه های اجتماعی از جمله عوامل زیستی و سبک زندگی هستند که به‌طور مستقیم بر حال روحی تأثیر می‌گذارند. مغز انسان برای بازیابی انرژی نیاز به خواب کافی، تغذیه متعادل و فعالیت بدنی دارد. اختلال در این سه حوزه می‌تواند منجر به کاهش تولید سروتونین و دوپامین شود؛ موادی شیمیایی که برای احساس شادی و آرامش حیاتی‌اند.
علاوه بر این، افزایش مصرف کافئین، الکل یا دخانیات نیز به‌طور موقت احساس انرژی می‌دهد اما در بلندمدت باعث افزایش اضطراب و خستگی روانی می‌شود.
پدیده خستگی جمعی و انتقال هیجان:
یکی از پدیده‌های جالب در روانشناسی اجتماعی، انتقال هیجان است. وقتی اکثریت جامعه درگیر استرس و اضطراب می‌شوند، این احساس به شکل ناخودآگاه به دیگران نیز منتقل می‌شود. درست همان‌طور که خنده مسری است، استرس و غم نیز می‌توانند به‌صورت جمعی گسترش یابند.
پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که پس از همه‌گیری کرونا، جهان با پدیده‌ای به نام خستگی جمعی مواجه شده است. این خستگی ترکیبی از استرس طولانی‌مدت، تغییر سبک زندگی و بی‌ثباتی اقتصادی است که باعث می‌شود حتی افرادی که مشکلات شخصی بزرگی ندارند، همچنان احساس کنند "حالشان خوب نیست."
دلایل بیوشیمیایی و فیزیولوژیک موثر:
سروتونین (Serotonin) یا هورمون حال خوب:
• سروتونین یکی از انتقال‌دهنده‌های عصبی اصلی است که بر خلق، خواب، اشتها و احساس رضایت اثر می‌گذارد.
• کاهش سطح سروتونین در مغز موجب افزایش خطر افسردگی، اضطراب و تحریک‌پذیری در فرد می شود.
• دلایل کاهش سروتونین: کمبود تریپتوفان (اسید آمینه پیش‌ساز)، استرس مزمن، کمبود نور خورشید ویتامین D
دوپامین (Dopamine) یا سیستم پاداش مغز:
• دوپامین موجب افزایش انگیزه، لذت و تمرکز است.
• در دنیای امروز، شبکه‌های اجتماعی باعث اختلال در مسیر دوپامین می‌شوند.
• نتیجه: فرد دیگر از فعالیت‌های طبیعی مثل مطالعه، ورزش یا روابط اجتماعی لذت کافی نمی‌برد.
کورتیزول (Cortisol) یا هورمون استرس:
• استرس مزمن موجب افزایش دائمی کورتیزول در بدن است.
• کورتیزول باعث اختلال خواب، ضعف سیستم ایمنی، افزایش فشار خون و در نهایت فرسودگی روانی و جسمی در فرد می‌شود.
• افراد در شرایط اجتماعی-اقتصادی سخت معمولاً سطح کورتیزول بالاتری دارند.
نوراپی‌نفرین (Norepinephrine)
• در تنظیم هوشیاری و واکنش به استرس نقش دارد.
• اختلالات این هورمون موجب علائم اضطراب، تپش قلب، احساس ترس بدون علت می‌شود.
التهاب (Inflammation)
• تحقیقات جدید (NIH, 2023) نشان داده‌اند که التهاب مزمن خفیف در بدن می‌تواند به اختلالات خلقی منجر شود.
• مارکرهایی مثلCRP یا اینترلوکین-6 در بیماران افسرده بیشتر دیده می‌شوند.
آمارهای جهانی درباره سلامت روان
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، در سال ۲۰۲۳ بیش از ۴۶۰ میلیون نفر در سراسر جهان با اختلالات افسردگی و اضطراب زندگی می‌کردند. همچنین، آمارها نشان می‌دهد که میزان مصرف داروهای ضدافسردگی در دهه اخیر به‌طور چشمگیری افزایش یافته است.
در ایران نیز براساس برخی مطالعات منتشرشده در مجلات پزشکی داخلی، بیش از ۲۵ درصد از جمعیت علائم خفیف تا متوسط افسردگی را تجربه می‌کنند. این اعداد نشان‌دهنده گستردگی و اهمیت بحران سلامت روان در سطح جهانی و ملی است.
جالب است که بدانید تحقیقات جدید نشان می‌دهند:
• 40% از عوامل حال بد جمعی به مسائل اجتماعی-اقتصادی مربوط است.
• 35% سبک زندگی مدرن (کم‌تحرکی، خواب نامناسب، شبکه‌های اجتماعی) تاثیرگذار است.
• 25% به عوامل زیستی و فردی ژن، هورمون‌ها، بیماری‌های زمینه‌ای بستگی دارد.
راهکارهای فردی برای بهبود سلامت روان
• مدیریت خواب: حداقل ۷ ساعت خواب شبانه باکیفیت برای بازسازی انرژی مغز ضروری است.
• فعالیت بدنی منظم: ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری یا یوگا سطح سروتونین را افزایش می‌دهد.
• رژیم غذایی متعادل:کاهش مصرف قند و غذاهای فرآوری‌شده و افزایش میوه، سبزیجات و پروتئین‌های سالم
• مدیریت استفاده از شبکه‌های اجتماعی: محدود کردن زمان استفاده و تمرکز بر ارتباطات واقعی
• تمرین ذهن‌آگاهی :(Mindfulness) مدیتیشن و تنفس عمیق برای کاهش استرس مؤثر است.
• گفت‌وگو با دیگران: صحبت کردن با خانواده یا دوستان نزدیک نقش مهمی در تخلیه هیجانی دارد.
راهکارهای جمعی و اجتماعی:
تقویت حمایت‌های اجتماعی:
ایجاد گروه‌های حمایتی و مشاوره‌های گروهی در محل کار و دانشگاه‌ها
سیاست‌گذاری عمومی:
دولت‌ها باید با سرمایه‌گذاری در حوزه سلامت روان، دسترسی به خدمات روانشناختی را تسهیل کنند.
آموزش عمومی:
ارتقای سواد سلامت روان از طریق رسانه‌ها و آموزش رسمی
کاهش انگ اجتماعی
(Stigma) بسیاری از افراد از مراجعه به روانشناس یا روانپزشک به دلیل ترس از قضاوت خودداری می‌کنند. باید فرهنگ مراجعه به متخصص و تراپیست، عادی شود.
محیط کار سالم:
مدیران سازمان‌ها می‌توانند با ایجاد محیط کاری انعطاف‌پذیر، استرس کارکنان را کاهش دهند.
کشف ریشه‌های ناخوشی و کلید بهبود حال
حال روحی بدی که بسیاری از مردم این روزها تجربه می‌کنند، نتیجه ترکیبی از عوامل اجتماعی، اقتصادی، روانی و زیستی است. اگرچه ممکن است هر فرد دلیل خاصی برای ناراحتی خود داشته باشد، اما ریشه‌های مشترکی چون فشارهای اجتماعی، سبک زندگی ناسالم و ناامنی اقتصادی، این احساس را به پدیده‌ای گسترده تبدیل کرده‌اند. راهکارها نیز باید در دو سطح فردی و اجتماعی دنبال شوند؛ فرد با اصلاح سبک زندگی و جستجوی حمایت روانی می‌تواند حال خود را بهبود دهد و جامعه نیز باید با سیاست‌گذاری مناسب و ارتقای خدمات سلامت روان، بستری امن‌تر برای زندگی ایجاد کند.
منابع:
