تب کریمه-کنگو (CCHF) تهدید جدی برای ایمنی
مقدمه:
تب خونریزی‌دهنده کریمه-کنگو (Crimean-Congo Hemorrhagic Fever - CCHF) یکی از بیماری‌های ویروسی بسیار خطرناک است که می‌تواند شیوع‌های شدید با مرگ‌ومیر بالا (۱۰ تا ۴۰ درصد) ایجاد کند. عامل این بیماری، ویروسی به نام Nairovirus از خانواده Bunyaviridae است. تب کریمه-کنگو، یک بیماری ویروسی خونریزی‌دهنده با مرگ‌ومیر بالا است که از طریق کنه‌ها و حیوانات اهلی و تماس مستقیم با خون یا ترشحات بیماران منتقل می‌شود. این بیماری در بخش‌های بزرگی از دنیا بومی است: آفریقا، بالکان، خاورمیانه و کشورهای آسیایی جنوب مدار ۵۰ درجه شمالی. متأسفانه هنوز هیچ واکسن ایمن و مؤثری برای انسان یا حیوانات در دسترس نیست.
یکی از نگرانی‌های جدی در مراکز درمانی، احتمال انتقال این ویروس در بیماران مبتلا به نارسایی کلیه که نیازمند دیالیز هستند، است. این موضوع، دیالیز را در این گروه از بیماران، به یک فرآیند پرریسک از منظر کنترل عفونت، تبدیل می‌کند از آنجا که دستگاه‌های دیالیز با خون بیمار تماس مستقیم دارند، رعایت پروتکل‌های بهداشتی در این شرایط حیاتی است.
حقایق کلیدی در یک نگاه:
• ویروس CCHF باعث تب خونریزی‌دهنده شدید و مرگ‌ومیر بالا می‌شود.
• انتقال عمدتاً از طریق کنه‌ها و حیوانات اهلی صورت می‌گیرد.
• انتقال انسان به انسان از طریق خون و ترشحات بدن بیماران نیز ممکن است.
• تاکنون واکسن مؤثری برای پیشگیری وجود ندارد.
چرخه ویروس در حیوانات و کنه‌ها
ویروس CCHF در طیف گسترده‌ای از حیوانات اهلی مانند گاو، گوسفند و بز وجود دارد. هرچند بیشتر این حیوانات علائم بالینی مشخصی ندارند، اما ویروس تا یک هفته در خونشان باقی می‌ماند و از طریق گزش کنه به حیوانات دیگر یا انسان منتقل می‌شود. کنه‌های جنس Hyalomma مهم‌ترین ناقلان این ویروس هستند. پرندگان به طور کلی مقاوم‌اند، اما شترمرغ‌ها حساسیت بالایی دارند و حتی شیوع‌هایی در کشتارگاه‌های شترمرغ گزارش شده است.
راه‌های انتقال بیماری به انسان
CCHF می‌تواند از سه مسیر اصلی منتقل شود:
1.گزش کنه آلوده
2.تماس با خون یا بافت‌های حیوان آلوده (به‌ویژه هنگام ذبح یا کشتار)
3.انتقال انسان به انسان در اثر تماس نزدیک با خون یا مایعات بدن بیماران
موارد انتقال در کشاورزان، کارگران کشتارگاه، دامپزشکان و کارکنان مراقبت‌های بهداشتی بیشتر مشاهده می‌شود. همچنین عفونت‌های بیمارستانی بر اثر استریل‌سازی ناکافی یا استفاده مجدد از تجهیزات پزشکی گزارش شده‌اند.
روش‌های تشخیص آزمایشگاهی
تشخیص CCHF تنها در آزمایشگاه‌های مجهز و با رعایت حداکثر ایمنی زیستی ممکن است. روش‌های رایج عبارت‌اند از:
• ELISA (شناسایی آنتی‌بادی)
• RT-PCR (تشخیص RNA ویروس)
• تشخیص آنتی‌ژن
• کشت ویروس (فقط در شرایط ایمنی سطح بالا)
علائم و نشانه‌های CCHF
دوره نهفتگی بیماری بسته به نحوه آلودگی متفاوت است:
• از طریق گزش کنه: ۱ تا ۳ روز (حداکثر ۹ روز)
• از طریق خون یا بافت آلوده: ۵ تا ۶ روز (حداکثر ۱۳ روز)
مراحل و علائم بالینی
مرحله اول (شروع ناگهانی):
• تب شدید
• درد عضلانی (میالژی)
• سرگیجه
• سردرد و کمردرد
• سفتی گردن و سوزش چشم
• تهوع، استفراغ و اسهال
مرحله دوم (۲ تا ۴ روز بعد):
• تغییرات خلقی، گیجی یا خواب‌آلودگی
• درد شکم (به‌ویژه سمت راست بالا)
• بزرگ شدن کبد (هپاتومگالی)
علائم پیشرفته:
• خونریزی زیرپوستی (پتشی و اکیموز)
• خونریزی مخاطی (دهان، گلو)
• تاکیکاردی و لنفادنوپاتی
• نارسایی کبد، کلیه یا ریه در موارد شدید
مرگ و بهبود:
• مرگ معمولاً در هفته دوم بیماری رخ می‌دهد.
• در بیماران بهبود یافته، روند بهبودی از روز ۹ یا ۱۰ آغاز می‌شود.
درمان تب خونریزی‌دهنده کریمه-کنگو
در حال حاضر درمان اختصاصی تأییدشده‌ای وجود ندارد.
• مراقبت حمایتی فشرده (مایعات، کنترل خونریزی، درمان علائم) اصلی‌ترین اقدام است.
• ریباویرین به‌طور تجربی استفاده شده اما اثربخشی قطعی آن هنوز اثبات نشده است.
• شرکت بیماران در کارآزمایی‌های بالینی در صورت امکان توصیه می‌شود.
پیشگیری و کنترل بیماری:
در حیوانات و کنه‌ها
• کنترل کنه‌ها با آفت‌کش‌ها در دامداری‌ها
• قرنطینه ۱۴ روزه دام‌ها قبل از کشتار (برای کاهش خطر انتقال به انسان)
در انسان‌ها:
• استفاده از لباس محافظ و دستکش هنگام کار با دام یا ذبح
• استفاده از دفع‌کننده‌های حشرات و بررسی مرتب بدن برای وجود کنه
• پرهیز از ورود به مناطق پرکنه در فصل‌های پرخطر
در مراکز درمانی:
• رعایت استانداردهای کنترل عفونت
• استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE)
• ضدعفونی و استریل دقیق تجهیزات
• شست‌وشوی مرتب دست‌ها پس از مراقبت از بیماران
اپیدمیولوژی و اهمیت بالینی در دیالیز
• ویروس CCHF از خانواده Nairoviridae است و قدرت انتقال بالایی در محیط بیمارستانی دارد.
• خون بیماران در فاز ویرمی دارای بار ویروسی بالاست.
• مراکز دیالیز، به دلیل تماس مستقیم تجهیزات با خون، در زمره پرخطرترین محیط‌ها برای انتقال ویروس قرار می‌گیرند.
ریسک‌های اصلی انتقال در فرآیند دیالیز:
• تماس مستقیم خون بیمار با پرسنل در هنگام اتصال و جداسازی ست دیالیز.
• آلودگی دستگاه دیالیز
• احتمال باقی‌ماندن ذرات خونی آلوده در سیستم داخلی دستگاه.
• دفع نامناسب ضایعات عفونی
• کیت‌های دیالیز، فیلترها و لوله‌ها می‌توانند به‌عنوان منبع انتقال ثانویه عمل کنند.
• حوادث شغلی: مانند آسیب‌های ناشی از سوزن (Needlestick injuries).
ملاحظات بالینی و مدیریتی در دیالیز بیماران CCHF
• ایزولاسیون کامل بیمار: دیالیز بیمار، باید در بخش ایزوله با حداقل پرسنل انجام شود.
• اختصاص دستگاه : استفاده از دستگاه مجزا برای هر بیمار مبتلا الزامی است.
• ضدعفونی سطح بالا : ضدعفونی دستگاه‌ها و سطوح با محلول‌های حاوی هیپوکلریت سدیم یا ترکیبات تأییدشده توسط WHO.
• وسایل حفاظت فردی (PPE):گان ضدآب، دستکش دوتایی، ماسک N95 یا PAPR ، عینک محافظ و شیلد صورت
• مدیریت ضایعات: کلیه مواد یک‌بار مصرف باید به‌عنوان زباله عفونی سطح بالا با روش‌های استاندارد دفع شوند.
• آموزش تیم درمان: آگاهی از علائم اولیه آلودگی و اجرای دستورالعمل‌های کنترل عفونت الزامی است.
• پیگیری و مانیتورینگ : در هر برخورد شغلی (needle stick، پاشش به مخاط) فوراً گزارش شود؛ مشاوره متخصص بیماری‌های عفونی و تصمیم در مورد PEP یا درمان آغاز شود. پرسنل در تماس باید حداقل ۱۴ روز از نظر علائم مانیتور شوند و در صورت بروز تب یا علائم دیگر سریعاً ارزیابی گردند.
• ملاحظات درمانی: درمان حمایتی (حمایت تنفسی، مایعات، مدیریت خونریزی و اختلالات هموستاز) ستون اصلی مدیریت است.
نقش سازمان بهداشت جهانی (WHO):
سازمان جهانی بهداشت در کنار کشورهای درگیر، بر روی مواد زیر متمرکز گردیده است:
• تقویت سیستم‌های نظارتی
• افزایش ظرفیت آزمایشگاهی
• آموزش و اطلاع‌رسانی عمومی
• تدوین راهنماهای کنترل عفونت ،
نتیجه‌گیری:
تب خونریزی‌دهنده کریمه-کنگو (CCHF) یک بیماری ویروسی بسیار خطرناک است که می‌تواند در مدت کوتاهی منجر به مرگ شود. اگرچه درمان قطعی و واکسن مؤثری وجود ندارد، اما با پیشگیری، رعایت اصول ایمنی فردی و بهداشتی و آموزش عمومی می‌توان خطر ابتلا و گسترش بیماری را به میزان قابل توجهی کاهش داد.
دیالیز در بیماران مبتلا به تب کریمه-کنگو یک چالش جدی در حوزه ایمنی بیمارستانی و کنترل عفونت محسوب می‌شود. پذیرش بیمار مبتلا یا مشکوک به CCHF در واحد دیالیز نیازمند پاسخ سازمان‌یافته و چندبخشی است، شامل : ایزوله‌سازی، دستگاه/زمان اختصاصی، PPE کامل، تمیزکاری دقیق و مدیریت ضایعات. درمان عمدتاً حمایتی است و استفاده از ریبافیرین باید براساس شواهد محدود و در هماهنگی با تیم عفونی انجام شود. برای کاهش ریسک انتقال، رعایت دقیق پروتکل‌های ایزولاسیون، استفاده از تجهیزات اختصاصی، ضدعفونی سطح بالا و آموزش کادر درمان ضروری است. نقش پزشکان و پرستاران در اجرای دقیق این پروتکل‌ها، کلید اصلی برای پیشگیری از شیوع بیماری در مراکز درمانی است.
منابع:
