پر کاری تیروئید چیست؟
مقدمه:
غده‌های پاراتیروئید چهار غده‌ی کوچک به اندازه‌ی عدس هستند که در پشت غده تیروئید قرار دارند و نقش اصلی آن‌ها تنظیم سطح کلسیم و فسفر خون است. این غده‌ها هورمون پاراتیروئید (PTH) ترشح می‌کنند که باعث آزاد شدن کلسیم از استخوان‌ها، افزایش جذب کلسیم در روده و کاهش دفع کلسیم از طریق کلیه‌ها می‌شود. عملکرد درست پاراتیروئید برای سلامت استخوان‌ها، فعالیت عضلات و کارکرد طبیعی اعصاب و قلب ضروری است و اختلال در آن می‌تواند منجر به بیماری‌هایی مثل پرکاری یا کم‌کاری پاراتیروئید شود.
پرکاری پاراتیروئید یا Hyperparathyroidism یکی از مشکلات شایع در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه است که تحت دیالیز قرار دارند. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که غدد پاراتیروئید بیش از حد هورمون پاراتیروئید (PTH) تولید می‌کنند. این افزایش ترشح می‌تواند منجر به افزایش سطح کلسیم در خون شود که به آن هایپرکلسمی می‌گویند بنابراین افزایش سطح این هورمون می‌تواند تعادل کلسیم و فسفر بدن را به هم بزند و باعث عوارض استخوانی، عضلانی و قلبی شود.
در بیماران دیالیزی، نوع شایع این بیماری پرکاری پاراتیروئید ثانویه است. در این مقاله، به زبانی ساده و با جزئیات علمی، علل، علائم، روش‌های درمان، مدیریت تغذیه و پیشگیری پرکاری پاراتیروئید بررسی می‌شود. هدف این راهنما، افزایش آگاهی بیماران و کمک به مدیریت بهتر این بیماری است.
تعریف و انواع پرکاری پاراتیروئید
پرکاری پاراتیروئید به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود:
• پرکاری پاراتیروئید اولیه:
در این نوع، خود غدد پاراتیروئید دچار اختلال شده‌اند و بیش از حد PTH تولید می‌کنند، معمولاً به علت تومور خوش‌خیم یا ندول.
• پرکاری پاراتیروئید ثانویه:
شایع‌ترین نوع در بیماران دیالیزی است. علت آن اختلالات ناشی از نارسایی مزمن کلیه است. کاهش سطح کلسیم و ویتامین D فعال، افزایش فسفر و کاهش فیلتراسیون کلیه باعث تحریک غدد پاراتیروئید می‌شود.
• پرکاری پاراتیروئید ثالثیه:
زمانی رخ می‌دهد که پرکاری ثانویه طولانی مدت شود و غدد پاراتیروئید به صورت خودکار بیش از حد هورمون ترشح کنند، حتی اگر سطح کلسیم سرم نرمال شود. برای اطلاعات بیشتر مقاله پاراتیروئید و بیماریهای مرتبط با آن را مطالعه نمایید
علل و مکانیسم پر کاری تیروئید در بیماران دیالیزی
در نارسایی مزمن کلیه، عملکرد فیلتراسیون گلومرولی کاهش می‌یابد که باعث احتباس فسفات و کاهش سطح کلسیم سرم می‌شود. این تغییرات منجر به افزایش ترشح PTH از غدد پاراتیروئید می‌شود. همچنین، کاهش سطح ویتامین D فعال (کلسیتریول) در این بیماران، جذب کلسیم از دستگاه گوارش را کاهش داده و به تحریک بیشتر غدد پاراتیروئید می‌انجامد.
افزایش فسفر خون
در نارسایی مزمن کلیه، کلیه‌ها قادر به دفع کافی فسفر نیستند. افزایش فسفر سرم، باعث کاهش سطح کلسیم و تحریک ترشح PTH می‌شود.
کاهش کلسیم و ویتامین D فعال
کلیه‌های بیمار قادر به تولید کافی کلسیتریول (ویتامین D فعال) نیستند. این امر جذب کلسیم از روده را کاهش می‌دهد و PTH بیش از حد ترشح می‌شود.
اختلالات هورمونی
تغییرات هورمونی در نارسایی مزمن کلیه می‌تواند رشد و فعالیت سلول‌های پاراتیروئید را افزایش دهد، که به پرکاری ثانویه می‌انجامد
علائم و عوارض بالینی پرکاری تیروئید :
پرکاری پاراتیروئید ثانویه ممکن است در مراحل اولیه بدون علامت باشد، اما با پیشرفت بیماری، علائم زیر بروز می‌کنند:
• درد استخوانی و مفصلی: اغلب در ستون فقرات، لگن و دنده‌ها دیده می‌شود.
• ضعف و خستگی عمومی: کاهش توانایی عضلانی و انرژی.
• خارش پوست: به دلیل افزایش فسفر و رسوب کریستال‌ها در پوست.
• سنگ کلیه: به علت افزایش کلسیم و فسفر خون.
• مشکلات قلبی و عروقی: فشار خون بالا و افزایش خطر رسوب کلسیم در رگ‌ها.
• مشکلات گوارشی: تهوع، استفراغ و کاهش اشتها.
تشخیص و آزمایش‌ها:
برای تشخیص پرکاری پاراتیروئید ثانویه، آزمایش‌های زیر انجام می‌شوند:
• سطح:
PTHافزایش قابل توجه PTH در بیماران دیالیزی نشان‌دهنده پرکاری ثانویه است.
• سطح کلسیم و فسفر سرم:
بررسی تعادل مواد معدنی برای مدیریت درمان ضروری است.
• سطح ویتامین D فعال (کلسیتریول):
برای تعیین نیاز به مکمل.
• تصویربرداری استخوان و غدد پاراتیروئید:
در موارد نیاز به بررسی جراحی.
برای مطالعه بیشتر در مورد آزمایشات مقاله تمامی آزمایشات کلیوی را مطالعه نمایید.
انواع درمان پرکاری تیروئید:
مدیریت تغذیه‌ای و سبک زندگی
• محدودیت فسفر: کاهش مصرف لبنیات فرآوری‌شده، گوشت‌های آماده و نوشابه‌های گازدار.
• مصرف کلسیم مناسب: بر اساس توصیه پزشک، مصرف منابع کلسیم طبیعی یا مکمل‌ها.
• مصرف ویتامین D: با نظر پزشک و در صورت نیاز، مکمل ویتامین D فعال مصرف شود.
• ورزش و فعالیت بدنی: تمرینات سبک تا متوسط برای حفظ سلامت استخوان‌ها و عضلات.
• پایش منظم: انجام آزمایش‌های دوره‌ای و پیگیری دقیق وضعیت PTH، کلسیم و فسفر.
مدیریت دقیق تغذیه‌ای می‌تواند به کنترل سطح PTH و بهبود وضعیت استخوانی کمک کند.
در مورد مدیریت تغذیه ای صحیح مقاله فسفر، دشمن پنهان بیماران دیالیزی را مطالعه نمایید.
درمان دارویی و مکمل‌ها
• کلسیمیمتیکها: (Cinacalcet):
این دارو حساسیت گیرنده کلسیم در غدد پاراتیروئید را افزایش داده و تولید PTH را کاهش می‌دهد.
• ویتامین D فعال (Calcitriol):
با افزایش جذب کلسیم از روده، ترشح PTH را کاهش می‌دهد و به حفظ سلامت استخوان کمک می‌کند.
• بیسفوسفونات‌ها:
برای کاهش تجزیه استخوان و کاهش سطح کلسیم خون استفاده می‌شوند.
• داروهای کنترل فسفر:
فسفر بایندرها با کاهش جذب فسفر از روده، به کنترل سطح فسفر و کاهش تحریک غدد پاراتیروئید کمک می‌کنند.
درمان جراحی (پاراتیروئیدکتومی)
در موارد شدید یا مقاوم به درمان دارویی، جراحی غدد پاراتیروئید (پاراتیروئیدکتومی) توصیه می‌شود. انواع روش‌ها شامل:
• برداشت کامل یا جزئی غدد پاراتیروئید
• انتقال بخشی از غده به محل دیگری (Autotransplantation)
مطالعات نشان داده‌اند که جراحی می‌تواند درد استخوانی، خستگی و اختلالات کلسیمی را کاهش دهد و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد
پیشگیری و نکات مهم:
مصرف منظم داروها و مکمل‌ها:
طبق دستور پزشک
کنترل سطح فسفر و کلسیم:
با استفاده از داروهای فسفر بایندر و مکمل‌های کلسیم، سطح این مواد معدنی در خون باید تحت کنترل باشد.
مراقبت از سطح ویتامین D:
با مصرف مکمل‌های ویتامین D و قرارگیری در معرض نور خورشید، سطح ویتامین D فعال باید به حد نرمال برسد.
پیگیری منظم:
انجام آزمایش‌های دوره‌ای برای بررسی سطح PTH، کلسیم، فسفر و ویتامین D ضروری است.
آموزش بیمار:
آگاهی بیمار از اهمیت رعایت رژیم غذایی و مصرف داروها در کنترل بیماری مؤثر است.
رعایت رژیم غذایی:
متعادل و مناسب دیالیز
فعالیت بدنی مناسب:
برای مراقبت از سلامت استخوان
نقش اپ موبایل دیاسیس در پیشگیری از اختلالات پاراتیروئید در بیماران دیالیزی
پرکاری پاراتیروئید یکی از شایع‌ترین مشکلات متابولیک در بیماران دیالیزی است که به دلیل عدم تعادل کلسیم، فسفر و ویتامین D رخ می‌دهد. اپلیکیشن دیاسیس (Diasys) به عنوان یک ابزار هوشمند در مدیریت اطلاعات بیماران دیالیزی، نقش بسیار مهمی در پایش مستمر، هشداردهی و آموزش برای پیشگیری از این عارضه دارد. نقش اپ موبایل دیاسیس در کنترل و پیشگیری شامل:
یادآوری مصرف داروها
داروهایی مثل کلسیمیمتیکها، کلسیم‌کربنات یا ویتامین D باید منظم مصرف شوند. دیاسیس به بیماران یادآوری می‌کند داروها را سر وقت بخورند تا سطح کلسیم و فسفر کنترل شود.
پیگیری آزمایش‌های خونی
این اپ نتایج آزمایش‌هایی مثل PTH، کلسیم و فسفر را ذخیره می‌کند. بیمار می‌تواند تغییرات را در طول زمان ببیند و زودتر متوجه مشکلات شود.
آموزش‌های ساده و تصویری
دیاسیس به زبان ساده توضیح می‌دهد:
• چرا باید فسفر خون کنترل شود؟
• چه خوراکی‌هایی فسفر زیادی دارند؟
• چگونه مصرف مواد غذایی پرخطر را کم کنیم؟
ارتباط با تیم درمان
بیمار می‌تواند نتایج آزمایش یا علائمش را به‌راحتی برای پزشک و پرستار بفرستد. این باعث می‌شود مشکلات پاراتیروئید زودتر شناسایی شوند.
گزارش‌های دوره‌ای برای بیمار
دیاسیس نمودار و گزارش ساده از وضعیت بیمار تهیه می‌کند. این گزارش‌ها نشان می‌دهند که آیا درمان دارویی و تغذیه درست عمل می‌کند یا نه.
نکات مهمی که بیماران باید بدانند
• مصرف داروها و رژیم غذایی به‌تنهایی کافی نیست؛ پیگیری منظم آزمایش‌ها و ثبت اطلاعات ضروری است.
• اپلیکیشن دیاسیس فقط یک ابزار کمکی است و جایگزین پزشک یا پرستار نمی‌شود.
• هر تغییری در دارو یا رژیم باید با مشورت پزشک انجام شود.
جمع‌بندی:
پرکاری پاراتیروئید در بیماران دیالیزی یک بیماری شایع اما قابل کنترل است. با مدیریت دارویی، تغذیه‌ای و جراحی در صورت نیاز، می‌توان از عوارض استخوانی، خستگی و مشکلات کلسیمی پیشگیری کرد. مدیریت پرکاری پاراتیروئید در بیماران دیالیزی نیازمند همکاری تیم پزشکی، رعایت دقیق رژیم درمانی و تغذیه‌ای، و پیگیری منظم وضعیت بیمار است. با اقدامات مناسب، می‌توان از عوارض این بیماری پیشگیری کرده و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشید. همکاری بیمار با تیم درمان، رعایت رژیم غذایی و پیگیری منظم آزمایش‌ها کلید موفقیت در کنترل این بیماری است.
پرکاری پاراتیروئید یکی از عوارض شایع در بیماران دیالیزی است که اگر به‌موقع کنترل نشود، باعث درد، شکستگی و کاهش کیفیت زندگی می‌شود. اپلیکیشن موبایل دیاسیس می‌تواند یک همراه هوشمند باشد که:
• داروها را یادآوری می‌کند.
• آزمایش‌ها را پیگیری می‌کند.
• آموزش‌های تغذیه‌ای می‌دهد.
• و ارتباط بیمار با پزشک را ساده‌تر می‌سازد.
به این ترتیب، بیماران دیالیزی می‌توانند نقش فعال‌تری در درمان خود داشته باشند و از عوارض پرکاری پاراتیروئید پیشگیری کنند.
منابع:
