فسفر؛ دشمن پنهان بیماران دیالیزی!

مقدمه:

برای افرادی که تحت دیالیز قرار دارند، مدیریت سطح فسفر در رژیم غذایی از اهمیت بالایی برخوردار است. فسفر یک ماده معدنی است که نقش مهمی در بدن ایفا می‌کند، از جمله در سلامت استخوان‌ها، ذخیره انرژی و عملکرد سلولی. با این حال، برای بیماران دیالیزی، مدیریت مصرف فسفر اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا کلیه‌های آنها دیگر قادر به فیلتر کردن فسفر اضافی از خون به‌طور مؤثر نیستند. هنگامی که سطح فسفر در بدن بیش از حد بالا می‌رود، می‌تواند منجر به مشکلات جدی‌ای مانند بیماری‌های استخوانی، مشکلات قلبی و رسوب کلسیم‌ در عروق خونی شود.

آیا فسفر بالا در بیماران دیالیزی مشکل‌ساز است؟

در افراد سالم، کلیه‌ها فسفر اضافی را فیلتر کرده و تعادل آن را در خون حفظ می‌کنند. برای بیماران دیالیزی، کلیه‌ها دیگر قادر به انجام این وظیفه نیستند و بنابراین فسفر در خون تجمع می‌یابد که می‌تواند منجر به هیپرفسفاتمی (سطح بالای فسفر در خون) شود. این امر می‌تواند مشکلات زیر را ایجاد کند:

• مشکلات استخوانی:

فسفر اضافی می‌تواند کلسیم را از استخوان‌ها خارج کرده و باعث تضعیف استخوان‌ها و افزایش خطر شکستگی‌ها شود.

• مشکلات قلبی:

سطح بالای فسفر می‌تواند به کلسیم‌گذاری در عروق خونی و قلب منجر شود که خطر بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.

• خارش پوست:

سطح بالای فسفر می‌تواند باعث خارش شود که بر کیفیت زندگی بیماران تأثیر می‌گذارد.

اختلالات کلسیم و فسفر در بیماران دیالیز:

کلسیم به عنوان یک عنصر باندشونده به فسفر، نقشی حیاتی در مدیریت سطح فسفر خون در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه و بیماران دیالیزی ایفا می کند. این بیماران به دلیل عدم توانایی کلیه های خود در دفع مناسب فسفر، با افزایش سطح فسفر خون مواجه می شوند که می تواند منجر به مشکلات جدی مانند بیماری های قلبی عروقی و رسوب کلسیم در دیواره عروق شود. داروهای باندشونده به فسفر مانند کلسیم، به منظور جلوگیری از جذب بیش از حد فسفر از دستگاه گوارش و کاهش سطح فسفر خون مورد استفاده قرار می گیرند.

میزان فسفر در بیماران دیالیزی در چه محدوده ای با خطر مرگ و میر همراه است؟

محدوده مطلوب فسفر در بیماران دیالیزی 5.5-3.5 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. زمانی که فسفر سرم بیش از ۵.۵ میلی گرم در دسی لیتر باشد، خطر رسوب کلسیم در دیواره عروق، بیماری‌های قلبی-عروقی و در نهایت مرگ‌ومیر به شکل قابل توجهی افزایش می‌یابد. مقادیر بیش از ۶.۵ به طور خاص با افزایش چشمگیر مرگ‌ومیر قلبی و همچنین بستری‌های مکرر همراه هستند.

مدیریت فسفر در رژیم غذایی:

محدود کردن مصرف غذاهای با فسفر بالا:

بیماران دیالیزی باید مصرف غذاهایی که فسفر زیادی دارند را محدود کنند. این غذاها عبارتند از:

• لبنیات: شیر، پنیر، ماست و بستنی منابع غنی فسفر هستند.

• غذاهای فرآوری‌شده: بسیاری از گوشت‌های فرآوری‌شده (مانند سوسیس، کالباس و فرآورده‌های گوشتی)، غذاهای کنسروی و فست‌فودها حاوی افزودنی‌های فسفر هستند که به‌راحتی توسط بدن جذب می‌شوند.

• غلات کامل: در حالی که غلات کامل برای بیشتر افراد سالم مفید هستند، آنها حاوی فسفر بیشتری نسبت به غلات تصفیه‌شده هستند، بنابراین باید مصرف آنها را محدود کرد.

• آجیل و دانه‌ها: این منابع عالی از چربی‌های سالم هستند، اما حاوی مقادیر زیادی فسفر هستند.

• نوشیدنی‌های گازدار و نوشابه‌های تیره: این نوشیدنی‌ها اغلب حاوی اسید فسفریک هستند که می‌تواند به افزایش سطح فسفر کمک کند.

استفاده از داروهای باند‌شونده فسفر:

داروهای باند‌شونده فسفر داروهایی هستند که توسط پزشکان تجویز می‌شوند تا از جذب فسفر اضافی در خون هنگام هضم غذا جلوگیری کنند. این داروها باید با وعده‌های غذایی و میان‌وعده‌ها مصرف شوند، زیرا به فسفر موجود در غذا چسبیده و آن را از بدن دفع می‌کنند.

افزایش مصرف کلسیم:

حفظ مصرف مناسب کلسیم برای متعادل کردن سطح فسفر در بدن اهمیت دارد. کلسیم به جبران اثرات فسفر بالا کمک می‌کند و می‌تواند به تقویت استخوان‌ها کمک کند. با این حال، بیماران دیالیزی باید از مصرف مکمل‌های کلسیم بدون مشورت با پزشک خود اجتناب کنند، زیرا مصرف بیش از حد کلسیم می‌تواند به مشکلاتی مانند سنگ کلیه یا رسوب کلسیم‌ در عروق خونی منجر شود.

درمان با دیالیز کافی:

اگرچه دیالیز به‌طور کامل فسفر را از بدن حذف نمی‌کند، اما می‌تواند به دفع مقداری از آن کمک کند. بیماران باید اطمینان حاصل کنند که تحت درمان دیالیز مناسب قرار دارند و طبق تجویز پزشک خود دیالیز دریافت می‌کنند. اگر سطح فسفر علیرغم تغییرات رژیمی و مصرف داروها بالا بماند، ممکن است نیاز باشد که دستور جلسات دیالیز بیمار تغییر کند.

غذاهای کم‌فسفر:

بعضی از غذاها حاوی مقدار کمی فسفر هستند که می‌توانند برای بیماران دیالیز مفید باشند. برخی از این غذاها عبارتند از:

• میوه‌ها و سبزیجات تازه: این غذاها معمولاً کم‌فسفر هستند و می‌توانند به راحتی در رژیم غذایی گنجانده شوند.

• غلات تصفیه شده: نان سفید، برنج سفید و پاستا نسبت به غلات کامل فسفر کمتری دارند.

• سفیده تخم‌مرغ و گوشت‌ کم چرب: این غذاها نسبت به تخم‌مرغ کامل یا گوشت‌های چرب، فسفر کمتری دارند.

برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی:

برنامه‌ریزی دقیق وعده‌های غذایی برای بیماران دیالیزی ضروری است تا مصرف فسفر را کنترل کنند و در عین حال تغذیه کافی دریافت کنند. یک متخصص تغذیه کلیوی می‌تواند به ایجاد یک برنامه شخصی‌سازی‌شده کمک کند که نیازهای خاص فسفر، ترجیحات غذایی و زمان‌بندی درمان بیمار را در نظر بگیرد.

نتیجه‌گیری:

برای بیماران دیالیزی، مدیریت فسفر بخش مهمی از حفظ سلامت کلی است. با محدود کردن غذاهای با فسفر بالا، مصرف داروهای باند‌کننده فسفر طبق تجویز و پیروی از یک رژیم غذایی حساب‌شده، بیماران می‌توانند از بروز عوارض مرتبط با هیپرفسفاتمی جلوگیری کرده و به نتایج بهتری در زمینه سلامت استخوان‌ها و سلامت قلب دست یابند. ارتباط منظم با تیم درمان، از جمله پزشکان کلیه و متخصصین تغذیه، برای موفقیت در مدیریت سطح فسفر و بهبود کیفیت زندگی بسیار مهم است.

منابع:

kidney

kidneyfund

asn_online