تاریخچه نفرولوژی در ایران

مقدمه:

علم نفرولوژی در ایران تاریخچه ای طولانی دارد. ابوبکر محمد ابن ذکریای رازی، پزشک، فیلسوف و شیمی دان ایرانی، که به سال 865 تا 925 میلادی زندگی می کرد، از پیشگامان علم نفرولوژی محسوب می شود. رازی کتابهای متعددی را به نگارش در آورد، از جمله کتاب "مشاهدات بالینی"، که در آن سیر و پیشرفت بیماریهای مختلف را تشریح نموده است. این کتاب شامل 17 شرح حال بالینی است که 6 مورد آن مربوط به بیماران کلیوی و یک مورد مربوط به یک بیمار مبتلا به پراکلامپسی است. ابوعلی سینا (980 تا 1037 میلادی) یکی از دانشمندانی بود که آزمایش کامل ادرار را به روش علمی انجام و مورد بررسی قرار داد. وی در کتاب مشهورش به نام قانون در طب، آزمایش کامل ادرار را در 30 صفحه شرح داده است. تفسیر ابن سینا از یافته های کامل ادرار بسیار جالب است. "اگر ادراری کدر و تیره باشد و رسوباتی در لایه های مختلف آن معلق بمانند، نشانه درد دماغی، بی خوابی، ناشنوایی و گیجی ذهنی است. چنین ادراری خبر از احتمال قریب الوقوع خونریزی بینی می دهد". این جمله را می توان توصیفی از اورمی ناشی از نفریت ارثی (سندرم آلپورت) دانست.

رشد علم پزشکی در ایران پس از انتقال دانشگاه جندی شاپور به بغداد رو به کندی نهاد. در حدود 75 سال قبل با تأسیس دانشکدۀ پزشکی در دانشگاه تهران، علم طب امروزی در ایران آغاز شد. در آن زمان رشته مجزایی به نام نفرولوژی در پزشکی نبود و بیماران کلیوی در بخشهای عمومی طب و توسط متخصصین داخلی، بخصوص گروه دوره دیده در کشور فرانسه، درمان می شدند. اولین کتاب بیماریهای کلیوی به زبان فارسی توسط دکتر نورالدین هادوی در سال 1337 در ایران منتشر شد.

نفرولوژی مدرن و همودیالیز در ایران:

علم نفرولوژی مدرن در ایران از اواسط دهه 1340 و پس از بازگشت تعدادی از متخصصین داخلی دوره دیده از کشورهای فرانسه، انگلستان و آمریکا به ایران آغاز شد. از سال 1348 تعدادی از تختهای بخشهای داخلی به بیماران نفرولوژی اختصاص یافت و رشته نفرولوژی به تدریج در کشور گسترش یافت.

اولین دیالیز در ایران:

اولین همودیالیز در ایران در سال ۱۳۳۹ زیر نظر دکتر مهدی آذر در بخش داخلی بیمارستان هزارتختخوابی برای درمان بیماری با نارسایی حاد کلیه و با استفاده از دستگاه Kolff Rotating Drum انجام شد. پیش از آن برای درمان بیماران نارسایی کلیوی تنها دیالیز صفاقی حاد در دسترس بود. ایشان دستیار خود، دکتر مهدی قوامیان را برای آموزش دیالیز نزد Dr. Kolf به امریکا فرستادند. دکتر قوامیان در دوره آموزشی خود دو مقاله که یکی از آنها از اولین گزارش ها درباره ATN ناشی از NSAID بود، در ژورنالهای آمریکا به چاپ رساند.

تاسیس مرکز دیالیز وزارت بهداشت و درمان:

به این ترتیب برنامه همودیالیز مزمن آغاز شد و به تدریج بین سالهای 1346 و 1355 در چندین بیمارستان دانشگاهی و خصوصی توسعه پیدا کرد. با تأسیس مرکز دیالیز وزارت بهداشت و درمان در سال 1355، که اکنون "مرکز مدیریت بیماریهای غیر واگیر و خاص" نامیده می شود، امکانات دیالیز در سراسر کشور توسعه یافت. بر اساس آمار آذرماه 1397، در حال حاضر 32832 بیمار همودیالیزی در 571 واحد همودیالیز مزمن کشور تحت همودیالیز مزمن هستند.

پیوند کلیه:

اولین پیوند کلیه در ایران در سال 1347 و توسط دکتر سید محمد سنادی زاده در دانشگاه شیراز انجام شد. پیوند کلیه از کاداور از سال 1383 آغاز شد و در حال حاضر در حدود 60% از موارد پیوند کلیۀ کشور را تشکیل میدهد. برنامه پیوند کلیه نیز در طی این سالها بسیار گسترش بسیاری یافته است به طوریکه اکنون 30 بخش پیوند کلیه، در بیمارستانهای دانشگاهی کشور مشغول به کار هستند. در طی این سالها 47761 پیوند کلیه در ایران انجام شده که 36449 مورد آن از دهنده زنده و 11312 مورد آن از اهدا کنندۀ مرگ مغزی بوده است.

دیالیز صفاقی:

دیالیز صفاقی به همت آقای دکتر عزت الله عبدی در سال 1357 با محلولهای اهدایی شرکت ایتالیایی BF با 6 بیمار در بیمارستان به آور آغاز شد و متعاقبا در همان سال در مشهد توسط جناب آقای دکتر نقیبی شروع شد و به تدریج گسترش یافت. اولین بیمار دیالیز صفاقی پس از 6 ماه سپس بعلت پریتونیت فوت شد. کاتترگذاری این بیماران توسط شادروان دکتر حسین رسولی انجام می شد. دیالیز صفاقی در سال 1375 در مرکز سوده توسط خانم دکتر شهناز اتابک با 75 بیمار ادامه یافت و سپس در مرکز شفا به صورت متمرکز گسترش یافت. این مرکز در حال حاضر ۵۰ بیمار را پوشش می دهد. آقای دکتر ایرج نجفی با تشکیل رجیستری کشوری دیالیز صفاقی در این مرکز تحقیقات متعددی را بر روی جنبه های مختلف دیالیز صفاقی انجام و با همکاری سایر نفرولوژیستها به چاپ رساندند.

در حال حاضر تعداد 650 بیمار CAPD در مراکز دیالیز صفاقی در کشور تحت درمان هستند و مراکز دیالیز صفاقی بیمارستان الزهرا در اصفهان ، بیمارستان امام رضا (ع) در تبریز، درمانگاه بقایی پور بیمارستان شهید صدوقی در یزد، بيمارستان شفا در کرمان و بيمارستان امام رضا(ع) در مشهد، از بزرگترین مراکز CAPD کشور هستند.