مکمل ها؛ مزایا و عوارض آن ها در گروه های مختلف

مقدمه:

مکمل‌های ویتامینی به بخشی از سبک زندگی بسیاری از مردم تبدیل شده‌اند. اما آیا این مکمل‌ها واقعاً ضروری هستند؟ در این مقاله، با نگاهی به آخرین تحقیقات علمی، به بررسی انواع مکمل‌های ویتامینی، فواید و خطرات آن‌ها، و میزان مجاز مصرف برای هر دسته از افراد می‌پردازیم:

مکمل‌های ویتامینی چیست؟

مکمل‌های ویتامینی موادی هستند که به‌صورت قرص، کپسول، پودر یا مایع تهیه شده و به تامین نیازهای ویتامینی بدن کمک می‌کنند. این مکمل‌ها معمولاً برای افرادی توصیه می‌شود که به دلایل مختلف، قادر به دریافت میزان کافی ویتامین‌ها از طریق رژیم غذایی نیستند.

چرا بدن به ویتامین‌ها نیاز دارد؟

ویتامین‌ها نقش کلیدی در بسیاری از فرآیندهای بیوشیمیایی بدن دارند، از تقویت سیستم ایمنی گرفته تا سلامت پوست، مو، و استخوان‌ها. کمبود ویتامین‌ها می‌تواند به مشکلات جدی مانند ضعف سیستم ایمنی، اختلالات عصبی و حتی بیماری‌های مزمن منجر شود.

انواع مکمل‌های ویتامینی

مکمل‌های ویتامینی به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هریک از آن‌ها نقش خاصی در سلامت بدن ایفا می‌کنند.

مکمل ویتامین D

ویتامین D یکی از مهم‌ترین ویتامین‌ها برای سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها است. این ویتامین به جذب کلسیم در بدن کمک می‌کند و کمبود آن می‌تواند به ضعف استخوان‌ها و پوکی استخوان منجر شود.

فواید مکمل ویتامین D

• افزایش جذب کلسیم و فسفر

• تقویت سیستم ایمنی

• کاهش خطر بیماری‌های قلبی و عروقی

خطرات مکمل ویتامین D

مصرف بیش از حد ویتامین D می‌تواند به مسمومیت منجر شود که علائمی مانند تهوع، استفراغ، ضعف عضلانی و حتی نارسایی کلیوی به دنبال دارد.

مکمل ویتامین C

ویتامین C یک آنتی‌اکسیدان قوی است که به تقویت سیستم ایمنی، ترمیم بافت‌ها و جذب آهن کمک می‌کند. این ویتامین به‌ویژه برای افرادی که در معرض استرس و عفونت‌ها هستند، اهمیت دارد.

فواید مکمل ویتامین C

• تقویت سیستم ایمنی

• کمک به تولید کلاژن

• حفاظت از سلول‌ها در برابر آسیب‌های اکسیداتیو

خطرات مکمل ویتامین C

مصرف بیش از حد ویتامین C می‌تواند به مشکلاتی مانند اسهال و ناراحتی معده منجر شود.

مکمل‌های مولتی‌ویتامین

مولتی‌ویتامین‌ها ترکیبی از چندین ویتامین و مواد معدنی مختلف هستند که معمولاً برای افرادی که رژیم غذایی نامتعادل دارند توصیه می‌شوند.

فواید مولتی‌ویتامین‌ها

• تامین نیازهای روزانه بدن به ویتامین‌ها و مواد معدنی

• کمک به حفظ انرژی و نشاط

• کاهش خطر بیماری‌های مزمن

خطرات مولتی‌ویتامین‌ها

مصرف طولانی‌مدت مولتی‌ویتامین‌ها بدون مشاوره پزشک می‌تواند به انباشتگی مواد مغذی در بدن منجر شود و اثرات منفی داشته باشد.

چه کسانی باید مکمل ویتامینی مصرف کنند؟

زنان باردار و شیرده

یکی از مهم‌ترین گروه‌هایی که به مصرف مکمل‌های ویتامینی نیاز دارند، زنان باردار و شیرده هستند. در دوران بارداری، بدن زن نیاز بیشتری به مواد مغذی و ویتامین‌ها پیدا می‌کند تا سلامت خود و جنین حفظ شود. برخی از ویتامین‌های کلیدی که برای زنان باردار توصیه می‌شود عبارت‌اند از:

• فولیک اسید: این ویتامین برای جلوگیری از نقص‌های لوله عصبی در جنین بسیار حیاتی است. مصرف روزانه 400 میکروگرم فولیک اسید پیش از بارداری و در سه ماهه اول توصیه می‌شود.

• آهن: برای تولید گلبول‌های قرمز اضافی که برای تأمین اکسیژن جنین لازم است، آهن ضروری است. زنان باردار معمولاً به 27 میلی‌گرم آهن در روز نیاز دارند.

• ویتامین D: برای تقویت استخوان‌های مادر و جنین ضروری است. مصرف 600 تا 800 واحد بین‌المللی ویتامین D در روز برای زنان باردار توصیه می‌شود.

پس از زایمان و در دوران شیردهی، نیاز بدن به برخی ویتامین‌ها همچنان بالاست تا به تولید شیر کافی و با کیفیت کمک کند. به همین دلیل، مصرف مکمل‌های مولتی‌ویتامین ویژه زنان باردار و شیرده معمولاً توصیه می‌شود.

سالمندان

با افزایش سن، توانایی بدن در جذب ویتامین‌ها و مواد معدنی کاهش می‌یابد. همچنین، برخی از تغییرات فیزیکی و متابولیکی که با پیری همراه است، ممکن است منجر به کاهش مصرف یا جذب مواد مغذی شود. به همین دلیل، سالمندان از جمله گروه‌هایی هستند که ممکن است نیاز به مکمل داشته باشند. مهم‌ترین ویتامین‌هایی که سالمندان به آن‌ها نیاز دارند عبارت‌اند از:

• ویتامین D: سالمندان کمتر در معرض نور خورشید قرار می‌گیرند و بدن آن‌ها توانایی کمتری در تولید ویتامین D دارد. این ویتامین برای جلوگیری از پوکی استخوان و کاهش خطر شکستگی‌های استخوانی بسیار ضروری است. توصیه می‌شود سالمندان روزانه بین 800 تا 1000 واحد بین‌المللی ویتامین D مصرف کنند.

• ویتامین B12: با افزایش سن، بدن بسیاری از افراد توانایی کمتری در جذب ویتامین B12 از طریق غذا پیدا می‌کند. کمبود ویتامین B12 می‌تواند به مشکلاتی مانند ضعف حافظه، خستگی و حتی کم‌خونی منجر شود. مصرف مکمل B12 در این شرایط ضروری است.

افراد با رژیم‌های غذایی خاص

افرادی که رژیم‌های غذایی خاصی مانند گیاه‌خواری یا وگان را دنبال می‌کنند، به دلیل عدم مصرف محصولات حیوانی ممکن است با کمبود برخی ویتامین‌ها مواجه شوند. برخی از ویتامین‌هایی که در این گروه از افراد باید مورد توجه قرار گیرد شامل موارد زیر است:

• ویتامین: B12 این ویتامین تقریباً فقط در محصولات حیوانی یافت می‌شود. بنابراین، گیاه‌خواران و وگان‌ها باید از مکمل‌های ویتامین B12 برای جلوگیری از کمبود آن استفاده کنند.

• آهن: گیاه‌خواران ممکن است آهن کمتری نسبت به افراد مصرف‌کننده گوشت جذب کنند. مصرف مکمل آهن یا مواد غذایی غنی‌شده با آهن می‌تواند به پیشگیری از کم‌خونی کمک کند.

• کلسیم و ویتامین :D برخی از افراد گیاه‌خوار ممکن است منابع کافی کلسیم و ویتامین D را از رژیم غذایی خود دریافت نکنند. مکمل‌های این دو ماده می‌تواند به حفظ سلامت استخوان‌ها کمک کند.

افرادی که مشکلات جذب دارند

برخی افراد به دلیل بیماری‌های مختلف مانند بیماری کرون، سلیاک یا سندرم روده تحریک‌پذیر با مشکلات جذب ویتامین‌ها مواجه هستند. این مشکلات جذب می‌تواند به کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی منجر شود و در این صورت مصرف مکمل‌ها ضروری خواهد بود. مهم‌ترین ویتامین‌ها در این افراد عبارت‌اند از:

• ویتامین: B12 افرادی که به دلایل مختلف نمی‌توانند ویتامین B12 را به خوبی جذب کنند، نیاز به مصرف مکمل‌های این ویتامین دارند.

• ویتامین D و کلسیم: مشکلات جذب ممکن است بر روی سطح کلسیم و ویتامین D نیز تأثیر بگذارد که برای سلامت استخوان‌ها حیاتی هستند.

ورزشکاران و افرادی با فعالیت بدنی شدید

ورزشکاران و افرادی که فعالیت بدنی شدیدی دارند، به دلیل تعریق زیاد و افزایش نیاز متابولیک، ممکن است به مکمل‌های ویتامینی و معدنی نیاز داشته باشند. مهم‌ترین ویتامین‌هایی که ورزشکاران باید به آن‌ها توجه داشته باشند عبارت‌اند از:

• ویتامین :C این ویتامین به عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی، در ترمیم بافت‌ها و بهبود عملکرد ایمنی نقش دارد.

• ویتامین‌های گروه :B این ویتامین‌ها به تولید انرژی از کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها کمک می‌کنند و برای ورزشکارانی که تمرینات شدیدی دارند، بسیار مهم هستند.

افرادی که تحت استرس زیاد قرار دارند

استرس مزمن می‌تواند بدن را از بسیاری از ویتامین‌ها و مواد معدنی تهی کند. در این شرایط، مصرف مکمل‌های خاصی مانند ویتامین C و ویتامین‌های گروه B می‌تواند به بهبود وضعیت بدن کمک کند و از اثرات منفی استرس جلوگیری کند.

میزان مجاز مصرف مکمل‌ها براساس آخرین تحقیقات علمی

براساس آخرین تحقیقات علمی، میزان مجاز مصرف روزانه هر ویتامین به‌طور مشخص تعیین شده است. رعایت این مقدارها می‌تواند از بروز عوارض جانبی جلوگیری کند.

ویتامین D

• بزرگسالان: 600 تا 800 واحد بین‌المللی (IU)

• افراد بالای 70 سال: 800 تا 1000 IU

ویتامین C

• بزرگسالان: 75 تا 90 میلی‌گرم

• افراد سیگاری: 100 تا 120 میلی‌گرم

ویتامین A

• مردان: 900 میکروگرم

• زنان: 700 میکروگرم

ویتامین B12

• بزرگسالان: 2.4 میکروگرم

آیا مصرف مکمل‌ها همیشه مفید است؟

گرچه مصرف مکمل‌ها می‌تواند مفید باشد، اما همیشه بهترین راه حل نیست. مصرف خودسرانه و بدون نیاز واقعی ممکن است بیشتر مضر باشد تا مفید. برای مثال، مصرف بیش از حد ویتامین A می‌تواند به مشکلات کبدی منجر شود.

چه زمانی باید از مصرف مکمل‌ها پرهیز کرد؟

• در صورت دریافت کافی ویتامین از طریق رژیم غذایی

• در صورت مصرف داروهای خاصی که ممکن است با ویتامین‌ها تداخل داشته باشند.

مصرف مکمل‌های ویتامینی می‌تواند به بهبود سلامت کمک کند، اما باید با دقت و براساس نیازهای واقعی بدن و تحت نظارت پزشک صورت گیرد. مصرف بیش از حد این مکمل‌ها ممکن است به عوارض جدی منجر شود. بهتر است پیش از هرگونه تصمیم‌گیری، با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.

استفاده از مکمل‌های ویتامینی در بیماران دیالیزی

بیماران دیالیزی یکی از گروه‌هایی هستند که به دلیل شرایط خاص جسمانی و مشکلات ناشی از بیماری‌های کلیوی، به مکمل‌های ویتامینی و مواد معدنی نیاز دارند. دیالیز به فرایندی گفته می‌شود که به جای عملکرد طبیعی کلیه‌ها، وظیفه تصفیه خون از مواد زائد و دفع سموم بدن را بر عهده می‌گیرد. با این حال، این فرآیند علاوه بر مواد زائد، بسیاری از ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری را نیز از بدن دفع می‌کند. در ادامه، به‌طور کامل‌تر به نیازهای مکملی بیماران دیالیزی و مکمل‌های توصیه شده برای این گروه پرداخته می‌شود:

چرا بیماران دیالیزی به مکمل‌ها نیاز دارند؟

بیماران مبتلا به نارسایی کلیه با مشکلات زیادی در جذب و نگهداری ویتامین‌ها و مواد معدنی مواجه هستند. این مشکلات به چند دلیل عمده ایجاد می‌شود:

1.کاهش جذب ویتامین‌ها: در نارسایی کلیه، عملکرد دستگاه گوارش و جذب مواد مغذی مختل می‌شود. بسیاری از ویتامین‌ها مانند ویتامین‌های محلول در آب (مانند ویتامین C و گروه B) به درستی جذب نمی‌شوند.

2.دفع ویتامین‌ها در فرایند دیالیز: دیالیز، علاوه بر تصفیه خون از سموم، بسیاری از ویتامین‌های محلول در آب را نیز از بدن دفع می‌کند. این ویتامین‌ها شامل ویتامین‌های گروه B، ویتامین C و سایر مواد مغذی مهم هستند.

3.محدودیت‌های رژیم غذایی: بیماران دیالیزی باید رژیم غذایی خاصی را دنبال کنند که در آن مصرف برخی از مواد غذایی مانند میوه‌ها و سبزیجات که منابع اصلی ویتامین‌ها هستند، محدود شده است. این محدودیت‌ها باعث کمبود ویتامین‌های ضروری می‌شود.

مکمل‌های ویتامینی مورد نیاز بیماران دیالیزی

بیماران دیالیزی باید ویتامین‌ها و مواد معدنی را به‌صورت مکمل دریافت کنند تا نیازهای بدن آن‌ها به این مواد تامین شود. در ادامه به بررسی ویتامین‌ها و مکمل‌های ضروری برای این بیماران می‌پردازیم:

ویتامین‌های گروه B

ویتامین‌های گروه B شامل ویتامین‌های B1(تیامین)،B2 (ریبوفلاوین)، B6 (پیریدوکسین)، B9 (فولیک اسید) و B12 هستند که نقش مهمی در تولید انرژی، سلامت سیستم عصبی و عملکرد مناسب متابولیک بدن دارند. دیالیز باعث دفع این ویتامین‌ها از بدن می‌شود و کمبود آن‌ها می‌تواند به مشکلاتی مانند خستگی، افسردگی، مشکلات عصبی و کم‌خونی منجر شود.

• ویتامین B12: کمبود این ویتامین می‌تواند منجر به کم‌خونی و اختلالات عصبی شود. مصرف مکمل B12 در بیماران دیالیزی بسیار توصیه می‌شود.

• فولیک اسید (B9): این ویتامین برای تولید گلبول‌های قرمز و جلوگیری از کم‌خونی ضروری است.

ویتامین C

ویتامین C یکی از آنتی‌اکسیدان‌های قوی است که به محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب‌های اکسیداتیو کمک می‌کند و نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی بدن دارد. در بیماران دیالیزی، ویتامین C به دلیل محلول بودن در آب از طریق دیالیز از بدن دفع می‌شود. کمبود ویتامین C می‌تواند منجر به ضعف سیستم ایمنی، کاهش تولید کلاژن و تاخیر در بهبود زخم‌ها شود.

توجه: بیماران دیالیزی باید از مصرف بیش از حد ویتامین C خودداری کنند زیرا این ویتامین می‌تواند به تولید اگزالات در بدن منجر شود که ممکن است باعث تشکیل سنگ کلیه یا مشکلات دیگر شود. مصرف ویتامین C باید تحت نظر پزشک باشد.

ویتامین D

ویتامین D نقش حیاتی در تنظیم سطح کلسیم و فسفر در بدن دارد و برای سلامت استخوان‌ها ضروری است. بیماران مبتلا به نارسایی کلیه معمولاً دچار کمبود ویتامین D هستند زیرا کلیه‌ها در فعال‌سازی این ویتامین نقش دارند. کمبود ویتامین D می‌تواند به ضعف استخوان‌ها، افزایش خطر شکستگی و کاهش سطح کلسیم در خون منجر شود. بیماران دیالیزی ممکن است نیاز به مصرف مکمل‌های ویتامین D فعال (کلسیترول) داشته باشند تا سطح کلسیم بدن حفظ شود و از مشکلات استخوانی جلوگیری گردد.‌

آهن

کم‌خونی یکی از مشکلات شایع در بیماران دیالیزی است. این مشکل معمولاً به دلیل کاهش تولید گلبول‌های قرمز ناشی از کمبود آهن رخ می‌دهد. دیالیز باعث دفع آهن از بدن می‌شود و همچنین جذب آن از طریق غذا به دلیل رژیم‌های غذایی محدود کاهش می‌یابد. مصرف مکمل‌های آهن می‌تواند به رفع این کمبود کمک کند.معمولا این مکمل ها در بیماران دیالیزی بصورت آمپول های تزریقی حین دیالیز در دسترس است.

توجه: مصرف بیش از حد آهن می‌تواند مشکلاتی مانند مسمومیت و مشکلات گوارشی ایجاد کند، بنابراین مصرف مکمل آهن باید تحت نظر پزشک باشد.

روی (زینک)

بیماران دیالیزی ممکن است به دلیل دیالیز و دفع مواد معدنی دچار کمبود روی شوند. روی نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی، بهبود زخم‌ها و متابولیسم بدن دارد. مصرف مکمل‌های روی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بیماران دیالیزی کمک کند.

کلسیم

کاهش سطح کلسیم در بیماران دیالیزی بسیار رایج است و این امر به‌دلیل اختلال در تنظیم کلسیم و فسفر به دلیل نارسایی کلیه رخ می‌دهد. مصرف مکمل‌های کلسیم به همراه ویتامین D می‌تواند به حفظ سلامت استخوان‌ها و پیشگیری از مشکلاتی مانند پوکی استخوان کمک کند.

مکمل‌هایی که باید با احتیاط مصرف شوند

گرچه برخی مکمل‌ها برای بیماران دیالیزی مفید هستند، اما مصرف برخی از مکمل‌ها می‌تواند مضر باشد. این مکمل‌ها شامل موارد زیر هستند:

پتاسیم

بیماران دیالیزی باید مصرف پتاسیم را به شدت کنترل کنند. سطح بالای پتاسیم در خون می‌تواند به مشکلات جدی قلبی منجر شود. بنابراین، مصرف مکمل‌های حاوی پتاسیم در این بیماران معمولاً توصیه نمی‌شود مگر تحت نظارت پزشک.

فسفر

فسفر نیز یکی از موادی است که باید در بیماران دیالیزی به دقت کنترل شود. سطح بالای فسفر می‌تواند به مشکلات استخوانی و قلبی منجر شود. بنابراین، از مصرف مکمل‌های فسفر بدون نظارت پزشک باید پرهیز کرد.

نکات مهم در مصرف مکمل‌ها برای بیماران دیالیزی

• مصرف مکمل‌ها باید تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه: انجام شود تا از بروز مشکلات ناشی از مصرف بیش از حد یا تداخل با داروها جلوگیری شود.

• بیمارانی که تحت دیالیز قرار دارند باید از: مصرف خودسرانه مکمل‌ها خودداری کنند زیرا برخی مکمل‌ها مانند پتاسیم و فسفر می‌توانند عوارض جدی برای آن‌ها ایجاد کنند.

• تنظیم دقیق دوز مکمل‌ها بسیار مهم است، زیرا نیازهای بدن بیماران دیالیزی با افراد سالم متفاوت است و حتی مصرف برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی بیش از حد می‌تواند به بروز مشکلات خطرناک منجر شود.

توصیه:

بیماران دیالیزی به دلیل مشکلات جذب و دفع ویتامین‌ها و مواد معدنی، به مصرف مکمل‌های خاص نیاز دارند تا سلامت آن‌ها حفظ شود. ویتامین‌های گروه B، ویتامین C، ویتامین D، آهن و روی از جمله مکمل‌هایی هستند که مصرف آن‌ها برای این بیماران توصیه می‌شود. برای این دسته از بیماران مولتی ویتامین هایی که با توجه به دوز مجاز برای آنها تهیه شده است تجویز می شود.با این حال، مصرف مکمل‌ها باید با دقت و تحت نظر پزشک انجام شود تا از بروز عوارض جانبی جلوگیری شود.

منابع:

nih.gov

National Institutes of Health

National Kidney Foundation

World Health Organization

Harvard T.H. Chan School of Public Health

American Kidney Fund

European Food Safety Authority

Journal of the American Medical Association

Cochrane Library

UpToDate