انواع داروهای فشار خون در بیماران دیالیزی، بر اساس آخرین یافته های علمی

مقدمه:

مدیریت فشار خون در بیماران دیالیزی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این بیماران، کلیه‌ها به طور طبیعی قادر به دفع مایعات و تنظیم مواد شیمیایی بدن نیستند، و این موضوع باعث می‌شود که کنترل فشار خون دشوارتر شود. فشار خون بالا یا هیپرتانسیون یکی از عوامل اصلی مشکلات کلیوی و قلبی-عروقی است که می‌تواند به شدت سلامت بیماران دیالیزی را تحت تاثیر قرار دهد. فشار خون بالا با ایجاد فشار اضافی بر عروق کلیه‌ها، باعث آسیب به واحدهای ساختاری کلیه‌ها (نفرون‌ها) می‌شود. این فشار اضافی به مرور زمان منجر به نارسایی کلیه‌ها و افزایش نیاز به دیالیز می‌شود.

از سوی دیگر، افزایش فشار خون می‌تواند به بروز عوارضی مانند بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و نارسایی قلبی منجر شود. این مشکلات علاوه بر کاهش کیفیت زندگی بیمار، می‌تواند طول عمر او را نیز کاهش دهد. کنترل و تنظیم دقیق فشار خون در بیماران دیالیزی می‌تواند از این عوارض پیشگیری کند و تاثیر مثبتی بر سلامت کلی بیمار داشته باشد. داروهای مختلف فشار خون، مانند بتابلوکرها، مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACEIs)، مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین (ARBs) و دیورتیک‌ها برای کاهش و کنترل فشار خون در این بیماران مورد استفاده قرار می‌گیرند.

مدیریت صحیح فشار خون به تیم درمانی کمک می‌کند تا از آسیب بیشتر به کلیه‌ها جلوگیری کرده و سلامت قلبی-عروقی بیمار را بهبود ببخشد. در این مقاله سعی کردیم به بیان دسته بندی داروهای فشارخون و مکانیسم اثر،عوارض و مراقبت های مربوط به هر دسته بپردازیم.

دسته بندی داروهای فشارخون

مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE Inhibitors)

مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین یا ACE inhibitors داروهایی هستند که در درمان فشار خون بالا، نارسایی قلبی، و پیشگیری از مشکلات قلبی و کلیوی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها به خصوص در بیماران مبتلا به بیماری‌های کلیوی و دیالیزی نقش مهمی ایفا می‌کنند.

مکانیسم اثر مهارکننده‌های ACE

مهارکننده‌های ACE با جلوگیری از تبدیل آنژیوتانسین I به آنژیوتانسین II عمل می‌کنند. آنژیوتانسین II یک پپتید قوی است که باعث تنگ شدن عروق خونی می‌شود و فشار خون را افزایش می‌دهد. این داروها با کاهش سطح آنژیوتانسین II باعث شل شدن عروق، کاهش مقاومت عروق محیطی، و در نتیجه کاهش فشار خون می‌شوند. از طرفی، این داروها باعث کاهش آزاد شدن آلدوسترون نیز می‌شوند. آلدوسترون باعث نگهداری سدیم و آب در بدن می‌شود که این مکانیسم نیز به کاهش فشار خون کمک می‌کند. با کاهش سطح آلدوسترون، دفع سدیم و آب افزایش می‌یابد که به کاهش حجم خون و فشار خون کمک می‌کند.

موارد استفاده ACE Inhibitors

مهارکننده‌های ACE به دلیل اثرات قوی و چندگانه‌ای که دارند، در موارد زیر استفاده می‌شوند:

درمان فشار خون بالا (هیپرتانسیون):

یکی از کاربردهای اصلی مهارکننده‌های ACE در کاهش فشار خون بالا است که از طریق کاهش سطح آنژیوتانسین II به دست می‌آید.

نارسایی قلبی:

این داروها به بهبود عملکرد قلب و کاهش بار بر روی آن کمک می‌کنند. کاهش بار فشاری بر روی قلب، از آسیب بیشتر به بافت‌های قلبی جلوگیری می‌کند.

پیشگیری از نارسایی کلیوی:

در بیماران مبتلا به بیماری‌های کلیوی مزمن، مهارکننده‌های ACE می‌توانند از پیشرفت آسیب کلیوی جلوگیری کرده و از میزان پروتئین دفع‌شده از ادرار (پروتئینوری) بکاهند.

پیشگیری از عوارض قلبی-عروقی:

این داروها به پیشگیری از سکته قلبی و مغزی کمک می‌کنند و برای بیماران با ریسک بالا از نظر بیماری‌های قلبی بسیار مناسب هستند.

عوارض جانبی ACE Inhibitors

مانند هر دارویی، مهارکننده‌های ACE نیز دارای عوارض جانبی هستند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

سرفه خشک و مداوم:

این یکی از شایع‌ترین عوارض جانبی ACEI است. علت آن، افزایش سطح برادی کینین است که می‌تواند باعث تحریک و ایجاد سرفه شود.

هیپرکالمی (افزایش سطح پتاسیم خون):

این داروها باعث کاهش دفع پتاسیم از کلیه‌ها می‌شوند که می‌تواند به هیپرکالمی منجر شود. هیپرکالمی یک وضعیت خطرناک است که می‌تواند به مشکلات قلبی منجر شود.

افت فشار خون:

به خصوص در شروع درمان یا در افرادی که پیش از آن از دیورتیک‌ها استفاده کرده‌اند، ممکن است افت فشار خون شدید رخ دهد.

نارسایی کلیوی حاد:

در موارد نادر، مهارکننده‌های ACE می‌توانند باعث بدتر شدن عملکرد کلیه شوند، به خصوص در افرادی که دارای انسداد شریان‌های کلیوی هستند.

آنژیوادم (تورم پوست، زبان، و گلوی):

این عارضه جدی و نادر است اما می‌تواند تهدید کننده حیات باشد و نیاز به قطع فوری دارو دارد.

احتیاط‌ها و موارد منع مصرف ACE Inhibitors

برخی از موارد مهم احتیاط و منع مصرف برای استفاده از مهارکننده‌های ACE شامل موارد زیر هستند:

بارداری:

مهارکننده‌های ACE در بارداری منع مصرف دارند، زیرا می‌توانند به جنین آسیب برسانند و باعث نقص‌های مادرزادی شوند. به همین دلیل، خانم‌های باردار یا کسانی که قصد بارداری دارند باید از مصرف این دارو اجتناب کنند.

افراد مبتلا به هیپرکالمی:

کسانی که سطح پتاسیم خونشان به صورت مزمن بالا است، باید از مصرف این دارو اجتناب کنند یا تحت نظارت دقیق باشند.

نارسایی کلیوی شدید:

در بیمارانی که به نارسایی کلیوی شدید مبتلا هستند، باید مصرف مهارکننده‌های ACE با احتیاط انجام شود و سطح کراتینین و عملکرد کلیه‌ها مرتباً پایش شود.

بیماران با سابقه آنژیوادم:

این دارو برای افرادی که سابقه آنژیوادم دارند مناسب نیست، زیرا می‌تواند باعث بروز مجدد این وضعیت شود.

مراقبت‌های پرستاری در مصرف ACE Inhibitors

مراقبت‌های پرستاری در بیماران دیالیزی یا مبتلا به بیماری‌های کلیوی که از مهارکننده‌های ACE استفاده می‌کنند، نقش مهمی در کاهش عوارض و بهبود نتایج درمانی دارد. برخی از این مراقبت‌ها عبارتند از:

پایش فشار خون:

پرستاران باید فشار خون بیمار را قبل و بعد از مصرف دارو اندازه‌گیری کرده و افت شدید فشار خون را گزارش دهند. این کار به خصوص در شروع درمان یا در تغییر دوز دارو اهمیت دارد.

پایش سطح پتاسیم خون:

افزایش پتاسیم خون می‌تواند خطرناک باشد. به همین دلیل، سطح پتاسیم باید مرتباً اندازه‌گیری شود و در صورت افزایش غیرعادی، به پزشک گزارش داده شود.

پایش عملکرد کلیه:

پرستاران باید سطح کراتینین و عملکرد کلیه را در بیماران مصرف‌کننده ACEI پایش کرده و در صورت بدتر شدن عملکرد کلیه‌ها، به پزشک اطلاع دهند.

آموزش بیمار:

به بیماران باید در مورد اهمیت مصرف منظم دارو، عدم قطع ناگهانی دارو و همچنین شناسایی عوارض جانبی آموزش داده شود. همچنین به بیمار آموزش داده شود که در صورت بروز سرفه شدید، تورم زبان و گلو، یا علائم هیپرکالمی (مانند خستگی، ضعف عضلانی، و ضربان نامنظم قلب) به مراکز درمانی مراجعه کنند.

پایش علائم آنژیوادم:

پرستاران باید علائم آنژیوادم را شناسایی کنند و در صورت بروز تورم در صورت، زبان یا گلو، بیمار را به سرعت به اورژانس منتقل کنند.

نام‌های ژنریک مهارکننده‌های ACE

در زیر به نام‌های ژنریک مهارکننده‌های ACE اشاره می‌کنیم:

• کاپتوپریل (Captopril):

• انالاپریل (Enalapril):

• لیزینوپریل (Lisinopril):

• رامیپریل (Ramipril):

• بنزاپریل (Benazepril):

مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین (ARBs)

مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین یا ARBs (Angiotensin Receptor Blockers) دسته‌ای از داروها هستند که در کنترل فشار خون، محافظت از کلیه‌ها، و درمان نارسایی قلبی کاربرد دارند. این داروها با مهار گیرنده‌های آنژیوتانسین II بر روی عروق خونی و بافت‌ها، اثرات کاهش‌دهنده فشار خون و محافظتی روی قلب و کلیه‌ها دارند. در ادامه به توضیح کامل مکانیسم اثر، موارد استفاده، عوارض جانبی، موارد احتیاطی و مراقبت‌های پرستاری مرتبط با این داروها می‌پردازیم.

مکانیسم اثر مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین

مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین II با مسدود کردن گیرنده‌های نوع 1 آنژیوتانسین (AT1) عمل می‌کنند. آنژیوتانسین II به عنوان یک ماده قوی تنگ‌کننده عروق، باعث افزایش فشار خون می‌شود. ARBs با جلوگیری از اتصال آنژیوتانسین II به گیرنده‌های AT1 از انقباض عروق جلوگیری کرده و فشار خون را کاهش می‌دهند. به علاوه، این داروها مانع ترشح آلدوسترون (هورمون نگهدارنده سدیم و آب) می‌شوند که در نهایت به دفع سدیم و آب از طریق ادرار و کاهش حجم خون کمک می‌کند. این مکانیسم‌ها در مجموع موجب کاهش فشار خون و کاهش بار بر روی قلب و کلیه‌ها می‌شوند.

موارد استفاده ARBs

موارد اصلی استفاده از مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین عبارتند از:

کنترل فشار خون بالا:

ARBs به عنوان یکی از اصلی‌ترین درمان‌های فشار خون بالا، مخصوصاً در بیمارانی که نمی‌توانند ACEI را تحمل کنند (به دلیل عوارضی مانند سرفه)، استفاده می‌شوند.

نارسایی قلبی:

این داروها با کاهش فشار خون و بار قلبی به بهبود عملکرد قلب کمک می‌کنند و در بیمارانی که به نارسایی قلبی مبتلا هستند، استفاده می‌شوند.

حفاظت از کلیه‌ها:

ARBs در بیماران دیابتی و مبتلا به بیماری‌های کلیوی مزمن برای کاهش پروتئینوری (دفع پروتئین از ادرار) و پیشگیری از پیشرفت نارسایی کلیوی تجویز می‌شوند.

پیشگیری از عوارض قلبی و عروقی:

این داروها به کاهش ریسک سکته قلبی و سکته مغزی در بیماران پرخطر کمک می‌کنند.

عوارض جانبی ARBs

هرچند ARBs در مقایسه با ACEI عوارض جانبی کمتری دارند، اما ممکن است عوارض زیر در مصرف‌کنندگان آنها دیده شود:

سرگیجه و افت فشار خون:

به خصوص در شروع درمان ممکن است افت فشار خون و سرگیجه ایجاد شود.

هیپرکالمی (افزایش سطح پتاسیم خون):

مانند ACEI، ARBs نیز می‌توانند منجر به افزایش پتاسیم خون شوند که این وضعیت به خصوص در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی مهم است.

نارسایی کلیوی حاد:

در بیماران با مشکلات انسداد عروق کلیوی یا کاهش شدید حجم خون، این داروها ممکن است باعث نارسایی کلیوی حاد شوند.

تورم (آنژیوادم):

گرچه نادر است، اما آنژیوادم (تورم شدید در ناحیه صورت و گلو) ممکن است رخ دهد.

موارد احتیاط و منع مصرف ARBs

برخی از موارد احتیاط و منع مصرف برای مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین شامل موارد زیر هستند:

بارداری:

این داروها در دوران بارداری منع مصرف دارند و می‌توانند به جنین آسیب برسانند. خانم‌های باردار یا کسانی که قصد بارداری دارند نباید از این دارو استفاده کنند.

بیماران مبتلا به هیپرکالمی:

مصرف ARBs در افرادی که سطح پتاسیم خون آنها به صورت مزمن بالاست باید با احتیاط انجام شود.

نارسایی کلیوی شدید:

در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی شدید یا بیماران با کاهش حجم خون، مصرف ARBs باید با دقت و تحت نظارت پزشک انجام شود.

حساسیت یا آلرژی:

در بیمارانی که به ARBs حساسیت نشان می‌دهند، استفاده از این داروها باید متوقف شود.

مراقبت‌های پرستاری در مصرف ARBs

مراقبت‌های پرستاری در بیماران دیالیزی یا کلیوی که از ARBs استفاده می‌کنند برای جلوگیری از بروز عوارض و بهبود کیفیت زندگی بیمار بسیار اهمیت دارد:

پایش فشار خون:

پرستاران باید فشار خون بیمار را مرتباً پایش کنند و افت شدید فشار خون را گزارش دهند.

پایش سطح پتاسیم خون:

افزایش پتاسیم خون یکی از عوارض جانبی این دارو است که باید به دقت کنترل شود. سطح پتاسیم بیمار باید به صورت منظم اندازه‌گیری شود و در صورت هیپرکالمی، به پزشک گزارش داده شود.

پایش عملکرد کلیه:

کراتینین و عملکرد کلیه باید در بیمارانی که از ARBs استفاده می‌کنند پایش شود. در صورت بدتر شدن عملکرد کلیه‌ها، پرستاران باید به پزشک اطلاع دهند.

آموزش بیمار:

بیماران در مورد اهمیت مصرف منظم دارو و عدم قطع ناگهانی آن، شناسایی علائم سرگیجه و هیپرکالمی (مانند ضعف، خستگی، و ضربان نامنظم قلب) آموزش داده شود. همچنین در صورت بروز علائم آنژیوادم، بیمار باید فوراً به اورژانس مراجعه کند.

پایش علائم آنژیوادم:

پرستاران باید علائم آنژیوادم (تورم در ناحیه صورت و گلو) را شناسایی کرده و در صورت مشاهده، فوراً بیمار را به اورژانس منتقل کنند.

نام‌های ژنریک ARBs

در زیر به برخی از داروهای ژنریک مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین اشاره می‌شود:

• لوزارتان (Losartan)

• والسارتان (Valsartan)

• کاندسارتان (Candesartan)

• ایربسارتان (Irbesartan)

• تلمیسارتان (Telmisartan)

دیورتیک‌ها (داروهای ادرارآور)

دیورتیک‌ها یا داروهای ادرارآور گروهی از داروها هستند که باعث افزایش دفع آب و نمک‌ها از بدن از طریق ادرار می‌شوند. این داروها نقش مهمی در درمان فشار خون بالا، نارسایی قلبی، بیماری‌های کلیوی، و ادم (تورم ناشی از تجمع مایعات) دارند.

مکانیسم اثر دیورتیک‌ها

دیورتیک‌ها با افزایش دفع سدیم و آب از طریق کلیه‌ها باعث کاهش حجم خون و مایعات بین‌بافتی می‌شوند. این داروها به چند دسته تقسیم می‌شوند که هر کدام در بخشی از نفرون (واحد عملکردی کلیه) عمل می‌کنند و شامل موارد زیر هستند:

دیورتیک‌های تیازیدی:

در بخش ابتدایی لوله‌های پیچیده دیستال نفرون عمل می‌کنند و مانع از بازجذب سدیم و کلر می‌شوند. این داروها بیشتر برای کنترل فشار خون بالا به کار می‌روند.

دیورتیک‌های لوپ:

در بخش صعودی لوپ هنله عمل می‌کنند و با جلوگیری از بازجذب سدیم، پتاسیم و کلر باعث افزایش دفع این مواد از بدن می‌شوند. این داروها معمولاً در نارسایی قلبی و بیماری‌های کلیوی که نیاز به دفع مایعات بیشتری دارند استفاده می‌شوند.

دیورتیک‌های حفظ ‌کننده پتاسیم:

در بخش انتهایی لوله‌های پیچیده دیستال و لوله جمع‌کننده عمل کرده و با مهار جذب سدیم و دفع پتاسیم، باعث حفظ سطح پتاسیم در بدن می‌شوند. این داروها معمولاً همراه با دیگر دیورتیک‌ها تجویز می‌شوند.

موارد استفاده دیورتیک‌ها

دیورتیک‌ها در درمان بیماری‌های مختلفی کاربرد دارند، از جمله:

فشار خون بالا:

دیورتیک‌های تیازیدی اغلب به عنوان داروهای خط اول در درمان فشار خون بالا استفاده می‌شوند. با کاهش حجم خون، فشار خون نیز کاهش می‌یابد.

نارسایی قلبی:

دیورتیک‌های لوپ برای کاهش تجمع مایعات در بدن و کاهش بار کاری قلب در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی به کار می‌روند.

بیماری‌های کلیوی:

در بیماری‌های کلیوی که منجر به ادم و تجمع مایعات می‌شود، دیورتیک‌ها می‌توانند به کاهش تورم کمک کنند.

ادم:

در شرایطی که تورم ناشی از تجمع مایعات وجود دارد (مثل ادم ریوی)، دیورتیک‌ها به دفع مایعات و کاهش ادم کمک می‌کنند.

عوارض جانبی دیورتیک‌ها

با وجود مزایای زیاد، دیورتیک‌ها ممکن است عوارض جانبی نیز داشته باشند که بسته به نوع دارو متفاوت است:

اختلالات الکترولیتی:

کاهش سطح سدیم (هیپوناتریمی)، پتاسیم (هیپوکالمی)، و در مواردی کلسیم می‌تواند رخ دهد. دیورتیک‌های لوپ و تیازیدی اغلب موجب کاهش پتاسیم می‌شوند، در حالی که دیورتیک‌های حفظ‌کننده پتاسیم ممکن است موجب افزایش پتاسیم (هیپرکالمی) شوند.

کاهش حجم خون:

افت فشار خون و سرگیجه در اثر کاهش حجم خون به ویژه در بیماران مسن ممکن است رخ دهد.

افزایش سطح اسید اوریک:

برخی دیورتیک‌ها مانند تیازیدها ممکن است سطح اسید اوریک خون را افزایش دهند و در نتیجه احتمال بروز نقرس افزایش می‌یابد.

افزایش قند خون:

دیورتیک‌های تیازیدی ممکن است سطح قند خون را افزایش دهند، که این موضوع در بیماران دیابتی باید مورد توجه قرار گیرد.

موارد احتیاط و منع مصرف دیورتیک‌ها

برخی موارد احتیاط و منع مصرف دیورتیک‌ها عبارتند از:

هیپوکالمی و هیپرکالمی:

کاهش یا افزایش بیش از حد پتاسیم می‌تواند مشکلات قلبی و عضلانی ایجاد کند. در بیمارانی که از دیورتیک‌های لوپ یا تیازیدی استفاده می‌کنند، باید سطح پتاسیم خون پایش شود و در بیمارانی که دیورتیک‌های حفظ‌کننده پتاسیم مصرف می‌کنند، از تجمع پتاسیم جلوگیری شود.

افت فشار خون:

مصرف دیورتیک‌ها در بیمارانی که افت فشار خون دارند باید با احتیاط انجام شود، به خصوص در سالمندان که ممکن است مستعد سرگیجه و زمین خوردن باشند.

نارسایی کلیوی:

در بیمارانی که به نارسایی کلیوی شدید مبتلا هستند، مصرف دیورتیک‌ها باید با نظارت دقیق پزشک انجام شود.

حساسیت:

در مواردی که بیمار به دیورتیک‌های خاصی مانند تیازیدها حساسیت دارد، مصرف دارو باید متوقف و داروی جایگزین تجویز شود.

مراقبت‌های پرستاری در مصرف دیورتیک‌ها

مراقبت‌های پرستاری در بیمارانی که دیورتیک‌ها مصرف می‌کنند بسیار مهم است، زیرا به کنترل عوارض و بهبود نتایج درمانی کمک می‌کند:

پایش فشار خون و وزن:

فشار خون بیمار باید به طور منظم کنترل شود تا از افت بیش از حد فشار خون جلوگیری شود. همچنین وزن بیمار به منظور بررسی میزان دفع مایعات و اثربخشی درمان پایش می‌شود.

پایش الکترولیت‌ها:

سطح سدیم، پتاسیم، کلسیم و دیگر الکترولیت‌ها باید به طور منظم اندازه‌گیری شود. در صورت تغییرات قابل‌توجه، پزشک را مطلع کنید.

پایش سطح قند خون و اسید اوریک:

در بیماران دیابتی و بیمارانی که سابقه نقرس دارند، سطح قند خون و اسید اوریک باید کنترل شود.

آموزش بیمار:

بیماران باید در مورد اهمیت مصرف منظم دارو، جلوگیری از مصرف نمک اضافی، و شناسایی علائم اختلالات الکترولیتی (مانند ضعف و گرفتگی عضلانی) آموزش ببینند.

پایش علائم افت فشار خون:

بیماران به ویژه سالمندان ممکن است دچار سرگیجه و ضعف ناشی از افت فشار خون شوند. پرستاران باید این علائم را بررسی و گزارش کنند.

تشویق بیمار به مصرف مایعات کافی:

با توجه به نوع دیورتیک و وضعیت بیمار، مصرف مایعات متناسب توصیه می‌شود تا از دهیدراتاسیون جلوگیری شود.

نام‌های ژنریک دیورتیک‌ها

در زیر برخی از داروهای ژنریک و برندهای رایج دیورتیک‌ها آمده است:

• دیورتیک‌های تیازیدی: هیدروکلروتیازید (Hydrochlorothiazide)

• دیورتیک‌های لوپ: فوروزماید (Furosemide) با نام تجاری لازیکس، بومتانید (Bumetanide)

• دیورتیک‌های حفظ‌کننده پتاسیم: اسپیرونولاکتون (Spironolactone) با نام تجاری آلداکتون، آمیلوراید (Amiloride)

دیورتیک‌ها به عنوان داروهای اصلی در درمان فشار خون بالا، نارسایی قلبی و بیماری‌های کلیوی نقش مهمی ایفا می‌کنند. با این حال، نیازمند پایش دقیق الکترولیت‌ها، فشار خون و وضعیت کلیه‌ها هستند تا از بروز عوارض جانبی جلوگیری شود. پرستاران با انجام مراقبت‌های مناسب و آموزش بیماران می‌توانند به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کنند.

بتابلوکرها (مسدودکننده‌های گیرنده بتا)

بتابلوکرها، یا مسدودکننده‌های گیرنده بتا، دسته‌ای از داروها هستند که با مسدود کردن گیرنده‌های بتا-آدرنرژیک در بدن، اثرات برخی از هورمون‌های مرتبط با استرس مانند اپی‌نفرین (آدرنالین) را کاهش می‌دهند. این داروها عمدتاً برای کاهش فشار خون، درمان نارسایی قلبی، کنترل آریتمی‌های قلبی و کاهش علائم آنژین استفاده می‌شوند. در این مقاله، مکانیسم اثر، کاربردها، عوارض جانبی، موارد احتیاطی، و مراقبت‌های پرستاری مرتبط با بتابلوکرها را به طور کامل توضیح می‌دهیم.

مکانیسم اثر بتابلوکرها

بتابلوکرها با مسدود کردن گیرنده‌های بتا-آدرنرژیک، به ویژه گیرنده‌های بتا-۱ در قلب و گیرنده‌های بتا-۲ در ریه‌ها و سایر بخش‌های بدن، باعث کاهش ضربان قلب و انقباض عضلات قلبی می‌شوند. این مکانیسم باعث کاهش نیاز قلب به اکسیژن و در نتیجه کاهش فشار خون و جلوگیری از حملات قلبی می‌شود. اثرات عمده این داروها شامل:

کاهش ضربان قلب:

با کاهش اثرات آدرنالین، ضربان قلب کاهش می‌یابد.

کاهش قدرت انقباضی قلب:

بتابلوکرها باعث کاهش توان قلب برای پمپاژ خون می‌شوند که در نتیجه فشار خون را کاهش می‌دهد.

کاهش فعالیت الکتریکی قلب:

این اثر می‌تواند به جلوگیری از آریتمی‌ها یا بی‌نظمی‌های ضربان قلب کمک کند.

موارد استفاده بتابلوکرها

بتابلوکرها در درمان بسیاری از بیماری‌ها و شرایط بالینی کاربرد دارند:

فشار خون بالا (هایپرتنشن):

بتابلوکرها با کاهش ضربان قلب و کاهش قدرت پمپاژ قلبی می‌توانند فشار خون را کاهش دهند.

نارسایی قلبی:

این داروها با کاهش بار کاری قلب به بهبود عملکرد آن در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی کمک می‌کنند.

آریتمی‌ها:

بتابلوکرها در کنترل بی‌نظمی‌های قلبی و ریتم‌های نامنظم مانند فیبریلاسیون دهلیزی مؤثر هستند.

آنژین (درد قفسه سینه):

با کاهش نیاز قلب به اکسیژن، بتابلوکرها می‌توانند به کاهش درد ناشی از آنژین کمک کنند.

پیشگیری از حملات قلبی:

این داروها می‌توانند برای کاهش خطر بروز حملات قلبی مجدد در بیمارانی که سابقه حمله قلبی دارند، تجویز شوند.

اضطراب و میگرن:

در برخی موارد، بتابلوکرها برای کاهش علائم جسمانی اضطراب و نیز پیشگیری از میگرن استفاده می‌شوند.

عوارض جانبی بتابلوکرها

با وجود فواید زیاد، بتابلوکرها ممکن است عوارض جانبی نیز داشته باشند که برخی از آن‌ها شامل موارد زیر است:

افت فشار خون و کاهش ضربان قلب:

کاهش بیش از حد فشار خون و ضربان قلب می‌تواند به ضعف، سرگیجه و خستگی منجر شود.

برونکواسپاسم (تنگی مجاری هوایی):

در بیمارانی که به بیماری‌های ریوی مانند آسم مبتلا هستند، بتابلوکرها ممکن است باعث تنگی مجاری هوایی شوند.

علائم گوارشی:

تهوع، استفراغ، و اسهال از عوارض شایع گوارشی بتابلوکرها هستند.

خواب‌آلودگی و ضعف عمومی:

برخی بیماران ممکن است احساس خستگی، خواب‌آلودگی یا ضعف داشته باشند.

افسردگی و تغییرات خلقی:

بتابلوکرها ممکن است در برخی افراد به افسردگی یا تغییرات خلقی منجر شوند.

اختلالات خواب:

کابوس، بی‌خوابی و دیگر مشکلات خواب ممکن است رخ دهد.

اختلال در کنترل قند خون:

بتابلوکرها می‌توانند در بیماران دیابتی، علائم افت قند خون را پنهان کنند.

موارد احتیاط و منع مصرف بتابلوکرها

بتابلوکرها نیاز به احتیاط خاص در برخی بیماران دارند و در برخی شرایط بهتر است که استفاده نشوند:

آسم و بیماری‌های انسدادی مزمن ریه:

این داروها ممکن است باعث تشدید علائم بیماری‌های ریوی شوند و بهتر است در این بیماران با احتیاط مصرف شوند.

بیماران مبتلا به دیابت:

بتابلوکرها می‌توانند علائم افت قند خون (هیپوگلیسمی) را مخفی کنند و بهتر است که در بیماران دیابتی با احتیاط مصرف شوند.

افت فشار خون یا ضربان قلب پایین:

این داروها در بیمارانی که به افت فشار خون یا برادیکاردی (کاهش ضربان قلب) مبتلا هستند، ممکن است باعث تشدید علائم شوند.

نارسایی قلبی پیشرفته:

مصرف بتابلوکرها در مراحل پیشرفته نارسایی قلبی باید با دقت و به تدریج صورت گیرد.

سندرم سینوسی بیمار:

مصرف بتابلوکرها در بیمارانی که به سندرم سینوسی بیمار مبتلا هستند می‌تواند خطرناک باشد.

مراقبت‌های پرستاری در مصرف بتابلوکرها

مراقبت‌های پرستاری در بیمارانی که بتابلوکرها مصرف می‌کنند شامل موارد زیر است:

پایش فشار خون و ضربان قلب:

باید به طور منظم فشار خون و ضربان قلب بیمار کنترل شود. در صورت افت شدید فشار خون یا کاهش ضربان قلب، پزشک را مطلع کنید.

ارزیابی علائم تنفسی:

در بیمارانی که به بیماری‌های ریوی مبتلا هستند، تنفس بیمار را پایش کنید و در صورت بروز علائم تنگی نفس، به پزشک اطلاع دهید.

آموزش بیمار:

به بیمار درباره اهمیت مصرف منظم دارو، نحوه کنترل علائم و اثرات جانبی آموزش دهید. همچنین بیمار را تشویق کنید که به طور مرتب به پزشک مراجعه کند.

پایش سطح قند خون در بیماران دیابتی:

به دلیل احتمال مخفی شدن علائم هیپوگلیسمی، سطح قند خون در بیماران دیابتی باید مرتب بررسی شود.

اجتناب از قطع ناگهانی دارو:

بیمار باید از قطع ناگهانی بتابلوکرها خودداری کند، زیرا این کار می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند حمله قلبی یا فشار خون بالا شود.

پایش وضعیت روانی و خواب:

در صورت بروز علائم افسردگی، تغییرات خلقی یا مشکلات خواب، این موارد باید با پزشک مطرح شوند.

نام‌های ژنریک بتابلوکرها

برخی از بتابلوکرهای رایج و نام‌های تجاری آن‌ها عبارتند از:

پروپرانولول (Propranolol)

ایندرال (Inderal)

آتنولول (Atenolol)

متوپرولول (Metoprolol)

کارودیلول (Carvedilol)

بیزوپرولول (Bisoprolol)

بتابلوکرها از داروهای مؤثر در کنترل فشار خون، نارسایی قلبی و آریتمی‌های قلبی هستند. اما استفاده از آن‌ها به مراقبت ویژه پرستاری و پایش منظم نیاز دارد تا از بروز عوارض جانبی جلوگیری شود. با رعایت موارد احتیاط و آموزش مناسب به بیمار، این داروها می‌توانند به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کنند.

مسدودکننده‌های کانال کلسیم

مسدودکننده‌های کانال کلسیم دسته‌ای از داروها هستند که با مهار ورود یون‌های کلسیم به سلول‌های قلب و عروق، به کنترل فشار خون، درمان آنژین و برخی آریتمی‌های قلبی کمک می‌کنند. این داروها به دو گروه اصلی دی‌هیدروپیریدین‌ها و غیر دی‌هیدروپیریدین‌ها تقسیم می‌شوند که هر یک ویژگی‌های متفاوتی دارند.

مکانیسم اثر مسدودکننده‌های کانال کلسیم

مسدودکننده‌های کانال کلسیم با جلوگیری از ورود یون‌های کلسیم به سلول‌های عضلانی قلب و عروق، انقباض عروقی و قدرت انقباضی قلب را کاهش می‌دهند. این اثر منجر به کاهش فشار خون، کاهش نیاز قلب به اکسیژن، و تنظیم ریتم قلب می‌شود. مکانیسم‌های اصلی اثر این داروها شامل موارد زیر است:

کاهش انقباض عروقی:

با جلوگیری از ورود کلسیم به سلول‌های عضلانی صاف عروقی، انقباض عروق کاهش یافته و فشار خون کاهش پیدا می‌کند.

کاهش بار کاری قلب:

مسدودکننده‌های کانال کلسیم نیاز قلب به اکسیژن را کاهش داده و علائم مرتبط با آنژین صدری را تسکین می‌دهند.

تعدیل فعالیت الکتریکی قلب:

برخی از مسدودکننده‌های کانال کلسیم می‌توانند به تنظیم ضربان قلب کمک کنند، به‌ویژه در بیماران مبتلا به آریتمی.

موارد مصرف مسدودکننده‌های کانال کلسیم

مسدودکننده‌های کانال کلسیم در درمان چندین بیماری و شرایط بالینی مورد استفاده قرار می‌گیرند:

فشار خون بالا (هایپرتنشن):

این داروها به کاهش فشار خون کمک می‌کنند، به‌ویژه در افرادی که به درمان‌های دیگر پاسخ نمی‌دهند.

آنژین صدری:

در بیماران مبتلا به آنژین، مسدودکننده‌های کانال کلسیم با کاهش نیاز قلب به اکسیژن، به کاهش درد قفسه سینه کمک می‌کنند.

آریتمی‌های قلبی:

برخی از مسدودکننده‌های کانال کلسیم مانند وراپامیل و دیلتیازم برای کنترل ریتم قلب در بیماران مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی و سایر آریتمی‌ها مفید هستند.

سردردهای میگرنی و عروق کرونر:

در برخی موارد، مسدودکننده‌های کانال کلسیم برای پیشگیری از میگرن و درمان اسپاسم عروق کرونر استفاده می‌شوند.

عوارض جانبی مسدودکننده‌های کانال کلسیم

اگرچه مسدودکننده‌های کانال کلسیم فواید زیادی دارند، ممکن است عوارض جانبی نیز داشته باشند. این عوارض شامل موارد زیر است:

افت فشار خون:

به دلیل اثر کاهنده فشار خون، این داروها ممکن است در برخی بیماران باعث افت فشار خون شوند.

تورم اندام‌ها (ادم):

برخی بیماران به دلیل اثرات گشادکنندگی عروق ممکن است دچار تورم در پاها و دست‌ها شوند.

سرگیجه و سردرد:

این علائم به دلیل کاهش سریع فشار خون ممکن است در بیماران رخ دهد.

کاهش ضربان قلب:

در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی یا آریتمی، مصرف مسدودکننده‌های کانال کلسیم ممکن است باعث کاهش بیش از حد ضربان قلب شود.

تهوع و مشکلات گوارشی:

برخی بیماران ممکن است دچار تهوع، یبوست یا سایر مشکلات گوارشی شوند.

گرگرفتگی:

به دلیل گشادشدن عروق، بیماران ممکن است گرگرفتگی را تجربه کنند.

موارد احتیاط در مصرف مسدودکننده‌های کانال کلسیم

برخی از احتیاط‌های مهم در مصرف مسدودکننده‌های کانال کلسیم عبارتند از:

نارسایی قلبی:

در بیمارانی که به نارسایی قلبی مبتلا هستند، به‌ویژه انواع غیر دی‌هیدروپیریدینی (مانند وراپامیل و دیلتیازم)، این داروها باید با احتیاط مصرف شوند.

کاهش شدید فشار خون:

در بیمارانی که به افت شدید فشار خون حساسیت دارند، مصرف این داروها باید با احتیاط انجام شود.

ضربان قلب پایین (برادیکاردی):

مصرف مسدودکننده‌های کانال کلسیم می‌تواند ضربان قلب را بیش از حد کاهش دهد، به‌ویژه در بیمارانی که دچار برادیکاردی هستند.

بیماری‌های کبدی و کلیوی:

در بیماران مبتلا به مشکلات کبدی یا کلیوی، باید دوز دارو با دقت تنظیم شود، زیرا متابولیسم داروها ممکن است تغییر کند.

مراقبت‌های پرستاری در مصرف مسدودکننده‌های کانال کلسیم

مراقبت‌های پرستاری در بیمارانی که مسدودکننده‌های کانال کلسیم مصرف می‌کنند شامل موارد زیر است:

پایش فشار خون و ضربان قلب:

باید فشار خون و ضربان قلب بیمار به‌طور منظم پایش شود تا از افت فشار خون و برادیکاردی جلوگیری شود.

ارزیابی علائم ادم و تورم اندام‌ها:

پرستاران باید مراقب تورم در دست‌ها و پاها باشند و در صورت بروز آن، پزشک را مطلع کنند.

آموزش بیمار:

به بیماران توصیه کنید که بدون مشورت با پزشک، دارو را قطع نکنند و به‌طور منظم آن را مصرف کنند.

پیگیری علائم گوارشی:

در صورت بروز تهوع یا مشکلات گوارشی، باید به بیمار کمک کرد تا روش‌های مدیریت این علائم را بداند.

ارزیابی و آموزش درباره علائم افت فشار خون:

بیمار باید از علائم افت فشار خون مانند سرگیجه، سردرد و ضعف آگاه باشد و بداند در صورت بروز این علائم چه اقداماتی انجام دهد.

نام‌های ژنریک مسدودکننده‌های کانال کلسیم

آملودیپین (Amlodipine)

نیفدیپین (Nifedipine)

دیلتیازم (Diltiazem)

وراپامیل (Verapamil)

منابع:

KDIGO

American Journal of Kidney Diseases

Pharmacology and Mechanism of Action of Common Antihypertensive Agents

Journal of the American Society of Nephrology (JASN)

National Kidney Foundation (NKF)

Nephrology Nursing Journal

"Handbook of Dialysis" John T. Daugirdas, MD