اشتباهات مرگ آفرین بیماران دیالیزی
مقدمه: چرا این اشتباهات مرگ‌بارند؟
دیالیز، فقط وصل شدن به دستگاه نیست. این فرآیند پیچیده نیاز به مراقبت‌های دقیق تغذیه‌ای، دارویی، روانی و بهداشتی دارد. بیماران دیالیزی هر هفته چند ساعت از وقت خود را به تصفیه خون اختصاص می‌دهند، اما بسیاری از بیماران دیالیزی، ناخواسته و از روی ناآگاهی، کارهایی انجام می‌دهند که نه تنها اثربخشی درمان را کم می‌کند، بلکه آنها را در مسیر عوارض جدی یا حتی مرگ زودرس قرار می‌دهد.. در این مقاله، به زبان ساده و علمی به رایج‌ترین اشتباهات و روش پیشگیری از آنها می‌پردازیم.
عدم کنترل مصرف مایعات بین جلسات دیالیز
بیماران دیالیزی به دلیل اینکه کلیه ها توان دفع مایعات را ندارند ، این افراد معمولا یا ادرار ندارند، یا دفع ادرار بسیار کمی دارند، بنابراین آب اضافی از بدن خارج نمی‌شود. این تجمع می‌تواند باعث تنگی نفس، نارسایی قلبی و حتی مرگ ناگهانی شود.
همچنین بیماران دیالیزی نباید مانند دیگران نمک مصرف کنند. نمک اضافی باعث تشنگی بیشتر و مصرف مایعات بیشتر و در نتیجه تورم و همچنین افزایش فشار خون و فشار بیشتر بر قلب میشود. تجمع آب در بدن می‌تواند منجر به:
• ورم شدید در پاها و صورت
• تنگی نفس
• فشار روی قلب و حتی نارسایی قلبی
چه‌کار باید کرد؟
• اندازه‌گیری دقیق حجم مجاز مایعات روزانه.
• نوشیدنی‌ها را جرعه جرعه بنوشید
• برای رفع خشکی دهان، تکه‌های یخ یا آدامس بدون قند استفاده کنید
• شستشوی دهان به رفع خشکی دهان کمک می کند.
• استفاده از ادویه‌های طبیعی به جای نمک.
• وزن خود را هر روز چک کنید
برای اطلاعات بیشتر مقاله تغذیه و مدیریت مایعات در بیماران دیالیزی را مطالعه نمایید.
عدم رعایت رژیم غذایی صحیح
پروتئین؛ نه زیاد، نه کم
در بیماران با نارسایی کلیه، به دلیل پروتئینوری ( دفع پروتئین در ادرار)، متخصصین رژیم کم پروتئین برای بیمار تجویز می کنند، اما وقتی بیمار به مرحله دیالیز رسید ، نیازی به رعایت رژیم کم پروتئین نیست و باید مصرف صحیح داشته باشد. بسیاری از بیماران با از ترس اوره بالا، پروتئین نمی‌خورند یا بالعکس، رژیم پرپروتئین می‌گیرند. هردو حالت خطرناک است. مصرف پروتئین کم باعث کاهش عضلات و ضعف شدید بدن میشود و البته مصرف بیش از حد پروتئین هم باعث افزایش سطح اوره و خستگی مزمن خواهد شد. برخی بیماران، خودسرانه رژیم غذایی را تغییر می‌دهند. گاهی دچار کمبود ویتامین، گاهی اضافه‌وزن یا اختلالات الکترولیتی می‌شوند.
توصیه:
• مشاوره منظم با متخصص تغذیه
• مصرف متعادل پروتئین باکیفیت (تخم‌مرغ، گوشت سفید، لبنیات کم‌فسفر)
مواد غذایی ممنوعه را بشناسید:
در بیماران دیالیزی به دلیل اینکه کلیه ها نمی تواند سموم اضافه را از بدن دفع کند، تجمع این مواد باعث ایجاد مشکلاتی در این بیماران می شود که با رعایت رژیم غذایی میتوان از آنها پیشگیری کرد.
اگر پتاسیم خون بالا برود، باعث ایست قلبی میشود و فسفر بالا هم باعث ضعف استخوانها و پوکی و در نتیجه شکستگی استخوانها و همچنین باعث خارش بدن میشود.
چه غذاهایی خطرناک‌اند؟
• موز، پرتقال، گوجه، سیب‌زمینی (پتاسیم بالا)
• شیر، پنیر، شکلات، آجیل و نوشابه (فسفر بالا)
توصیه:
• با متخصص تغذیه کلیوی مشورت کنید
• برنامه غذایی شخصی‌شده از متخصص تغذیه بگیرید.
• مواد غذایی پر خطر را بشناسید
• به‌جای موز، از سیب استفاده کنید
• از مصرف خوراکی‌های حاوی فسفر پنهان (نوشابه، فست‌فود) پرهیز کنید.
• برچسب مواد غذایی را بخوانید (مخصوصاً "phosphate")
• از فسفات‌گیرها طبق دستور پزشک استفاده کنید
قطع کردن یا تغییر دادن داروها بدون مشورت با پزشک
برخی بیماران به‌دلیل احساس بهبودی یا ناآگاهی، داروها را قطع می‌کنند یا جایگزین گیاهی می‌سازند. داروهایی که پزشک تجویز می‌کند، دقیقاً بر اساس شرایط خاص بیمار دیالیزی است . تغییر، قطع یا خودسرانه مصرف نکردن آنها، می‌تواند نتایج فاجعه‌باری داشته باشد.
خطرات رایج:
• افزایش فشارخون به دلیل قطع داروهای ضد فشار خون
• خارش شدید، اختلالات کلسیم-فسفر به دلیل قطع داروهای باند شونده با فسفر
• مشکلات قلبی و سکته مغزی به دلیل قطع داروهای مربوطه
• کم خونی شدید به دلیل قطع داروهای ضد کم خونی
• تداخل یا مسمومیت به دلیل مصرف داروها گیاهی بدون مشورت با متخصص
توصیه:
• داروها را همیشه طبق دستور مصرف کنید
• هیچ دارویی را بدون مشورت با پزشک قطع یا جایگزین نکنید
• اگر احساس کردید یکی از داروها شما را اذیت می‌کند، فقط با پزشک مشورت کنید
• همه مکمل‌ها و گیاهان دارویی را به پزشک اطلاع دهید
• هیچ گیاه دارویی یا مکملی را بدون اجازه مصرف نکنید
• یک چک‌لیست دارویی تهیه کنید و مصرف منظم را پیگیری نمایید.
نرفتن به جلسات دیالیز یا ترک زودهنگام آن
گاهی بیماران فکر می‌کنند «یک جلسه نرفتن که مشکلی نداره!» ولی حقیقت اینه که ممکنه خیلی خطرناک باشه. نداشتن وقت، خستگی، بی‌حوصلگی... اما به چه قیمت؟
هر بار که بیمار، دیالیز را جا می‌اندازد، مواد سمی در بدن وی انباشته می‌شوند. این تجمع مواد سمی، به مرور باعث مشکلات قلبی، مغزی و حتی مرگ میشود.
اگر دیالیز نروید چه میشود؟
• تجمع سموم در بدن
• بالا رفتن پتاسیم ( خیلی خطرناک)
• بی‌حالی، تهوع و استفراغ شدید
• خواب‌آلودگی، ضعف شدید
• آریتمی قلبی یا ایست قلبی
• بستری فوری در بخش مراقبت‌های ویژه
توصیه:
• برنامه دیالیز را اولویت زندگی‌تان قرار دهید
• همیشه سر وقت به جلسات دیالیز بروید
• حتی اگر حالتان خوب است، جلسات را رها نکنید
• در صورت بیماری، سفر یا مشکل، با مرکز دیالیز هماهنگ کنید
• در صورت مشکل مالی یا حمل‌ونقل، با مددکار اجتماعی مرکز مشورت کنید.
مطالب تکمیلی و بیشتر را در مقاله مرگ و دیالیز چه رابطه ای باهم دارند؟ اگر دیالیز نشویم چه می شود؟ ، مطالعه نمایید.
مراقبت نکردن از فیستول یا کاتتر
بسیاری از بیماران به درستی از فیستول AV یا کاتتر دیالیز خود مراقبت نمی‌کنند. این می‌تواند منجر به عفونت، انسداد و حتی بستری شدن‌های مکرر شود.
اشتباهات رایج:
• لمس کردن محل فیستول و کاتتر با دست آلوده
• خوابیدن روی دست دارای فیستول
• اندازه‌گیری فشار خون از دست فیستول دار
• نمونه گیری خون از دست فیستول دار
• برداشتن بار خیلی زیاد و سنگین با دست فیستول دار
• عدم رعایت بهداشت محل کاتتر
نشانه‌های خطر:
• قرمزی یا ورم در محل فیستول
• درد یا داغ شدن محل فیستول یا کاتتر
• قطع شدن لرزش ("بروئه")
• وجود قرمزی، تورم، ترشح در محل کاتتر
توصیه:
• تمیز و خشک نگه داشتن فیستول و کاتتر
• فشار، خوابیدن یا گرفتن خون از فیستول و دست فیستول دار ممنوع
• هر علامت غیرعادی را فوراً گزارش شود
• شستشوی روزانه با صابون و آب گرم
• محافظت از محل اتصال کاتتر
• گزارش فوری هرگونه قرمزی، تورم یا درد
• گزارش فوری هر مورد غیر طبیعی در مورد فیستول و کاتتر، به پرستار و پزشک
برای اطلاعات بیشتر مقاله علائم هشدار دهنده از کار افتادن فیستول را مطالعه نمایید.
عدم رعایت بهداشت فردی و محیطی
بیماران دیالیزی به علت ضعف سیستم ایمنی، بیشتر از افراد عادی مستعد عفونت هستند. بی‌توجهی به شست‌وشوی دست‌ها، لباس‌های آلوده، تماس با حیوانات خانگی بدون رعایت بهداشت و ضدعفونی نکردن وسایل، احتمال عفونت را به شدت افزایش می‌دهد.
اشتباهات رایج:
• لمس محل فیستول یا کاتتر با دست آلوده
• عدم شستشو یا شست‌وشوی ناکافی دست‌ها قبل و بعد دیالیز
• عدم تعویض به‌موقع پانسمان یا لوازم دیالیز خانگی
• تعویض نکردن منظم لباس‌های آلوده
توصیه:
• شستن دست‌ها با آب و صابون به مدت ۲۰ ثانیه
• محل فیستول و کاتتر را تمیز و خشک نگه دارید
• استفاده از ماسک در محیط شلوغ و پر خطر
• تمیز نگه‌داشتن وسایل شخصی
• ضدعفونی محل دیالیز خانگی
بی‌توجهی به سلامت روان
افسردگی؛ مهم‌ترین بیماری پنهان بیماران دیالیزی
بیماری مزمن، جلسات پی‌در‌پی، محدودیت غذایی، مشکلات مالی و اجتماعی، همگی می‌توانند زمینه‌ساز افسردگی شوند. نادیده گرفتن سلامت روان، کیفیت زندگی بیماران دیالیزی را نابود می‌کند. افسردگی می‌تواند باعث کاهش انگیزه برای درمان، تغذیه نامناسب و قطع داروها شود. افسردگی، بی‌حوصلگی و تنهایی، در بین بیماران دیالیزی شایع است.
علائم هشدار:
• بی‌حوصلگی، بی‌خوابی، احساس بی‌ارزشی
• گریه‌های بی‌دلیل یا گوشه‌گیری
توصیه:
• از مرکز دیالیز بخواهید مشاور معرفی کند
• از مشاوره روان‌شناس یا روان‌پزشک بهره ببرید.
• با دیگر بیماران صحبت کنید، گروه‌های حمایتی بسیار مفیدند.
• فعالیت‌هایی که دوست دارید انجام دهید
• ورزش و نرمش منظم و روزانه داشته باشید
• فعالیت‌های روزمره و اجتماعی داشته باشید
مطالب تکمیلی را در مقاله خستگی بعد از جلسات درمانی در بیماران دیالیزی، مطالعه نمایید.
گوش کردن به حرف دیگران به جای پزشک و خوددرمانی با گیاهان دارویی یا مکمل‌ها
طب سنتی همیشه بی‌خطر نیست:
بسیاری از بیماران به تصور "طبیعی بودن" سراغ گیاهان دارویی یا مکمل‌ها می‌روند. اما برخی از این مواد می‌توانند با داروهای دیالیزی تداخل داشته و موجب آسیب کلیوی یا آسیب به سایر ارگانهای بدن شوند. خطر اعتماد به شبکه‌های اجتماعی و دوستان:
توصیه‌های بدون پایه علمی ممکن است با وضعیت خاص بیمار ناسازگار باشد. گاهی بعضی بیماران به توصیه‌های تلگرام، اینستاگرام یا دوستان گوش می‌کنند:
• «فلان گیاه برای کلیه خوبه»
• «تو که یک جلسه نرفتی، چیزی نمی‌شه»
اما این حرف‌ها ممکن است به بیمار دیالیزی آسیب بزند.
توصیه:
• هر مکمل یا دارویی را فقط با تایید پزشک مصرف کنید
• با هر پیشنهاد جدید، ابتدا از پزشک اجازه بگیرید
• مشورت با تیم دیالیز را در اولویت قرار دهید
• فقط پزشک متخصص شما تصمیم‌گیرنده نهایی است
مطالب بیشتر را مقاله درمان های سنتی، جایگزینی مناسب یا غیر واقعی؟، مطالعه نمایید.
عدم آگاهی درباره بیماری و مراقبت‌ها:
برخی بیماران فقط روی دستگاه دیالیز حساب می‌کنند و چیزی درباره مراقبت از خودشان نمی‌دانند. وقتی بیماران دیالیزی در مورد بیماری خود آگاهی داشته باشند، کمتر اشتباه می‌کنند و سلامتی شان بهتر حفظ میشود. بدنتان حرف می‌زند، گوش کنید!
خستگی بیش از حد، خارش، تهوع، بی‌خوابی یا تنگی نفس باید جدی گرفته شود.. این علائم ممکن است نشانه‌ای از بالا رفتن بیش از حد پتاسیم، فسفر، اوره یا تجمع مایعات باشند. ناآگاهی از بیماری، روند درمان را مختل می‌کند و تصمیم‌های اشتباه به‌دنبال دارد. دانستن قدرت است!
توصیه:
• هر علامت جدید یا شدید را با تیم درمانی درمیان بگذارید.
• مراجعه زودهنگام، جلوی عوارض سنگین را می‌گیرد
• منابع معتبر مطالعه کنید
• از پرستار یا پزشک درباره بیماری، رژیم، داروها و مراقبت‌ها سؤال بپرسید
• در جلسات آموزش دیالیز شرکت کنید
• سوال بپرسید، خجالت نکشید
• مقاله‌های ساده، بروشورها و مشاوره‌ها را بخوانید
برای اطلاعات بیشتر مقاله عملکرد و کار کلیه ها چگونه است ؟ را مطالعه نمایید
عدم استفاده از سامانه‌های کمکی مثل دیاسیس
دیاسیس چگونه به بیماران کمک می‌کند؟
دیاسیس (پرونده الکترونیک دیالیز) اطلاعات بیمار را در لحظه ثبت و در اختیار تیم درمان قرار می‌دهد، استفاده از دیاسیس یعنی کاهش خطا، افزایش ایمنی و تصمیم‌گیری دقیق‌تر.
امکانات کلیدی:
• ثبت داروها، وزن، فشار خون، جلسات دیالیز و علائم
• یادآور داروها و جلسات
• هشدارهای مربوط به فشار خون یا وزن
• گزارش اشتباهات رایج برای آموزش هدفمند
• تحلیل روند سلامتی بیمار
• اگر اشتباهی پیش بیاید، هشدار می‌دهد
• پرستار و پزشک را سریع‌تر و دقیق‌تر راهنمایی می‌کند
توصیه:
• از پزشک بخواهید اطلاعات شما در دیاسیس وارد شود
• برنامه دیاسیس را در گوشی خود نصب کنید
• اگر پیام آموزشی یا هشدار دریافت کردید، جدی بگیرید
• دیاسیس آخرین جواب آزمایشات و داروهای شما را اراِئه می دهد
• دیاسیس توصیه های لازم مرتبط با آزمایشات و داروها را در اختیارتان قرار می دهد.
• مقالات آموزشی مرتبط را در دسترس خواهید داشت.
نقش دیاسیس (Diasys) در پیشگیری از اشتباهات مرگ‌بار بیماران دیالیزی
در عصر فناوری سلامت، یکی از پیشرفت‌های کلیدی که می‌تواند زندگی بیماران دیالیزی را متحول کند، پرونده الکترونیک دیالیز یا همان "دیاسیس" است. این سامانه نه‌تنها به کادر درمان کمک می‌کند، بلکه نقشی حیاتی در آموزش، پایش و پیشگیری از اشتباهات رایج در میان بیماران دارد.
ثبت دقیق و مداوم وضعیت بالینی
در دیاسیس، اطلاعات حیاتی هر جلسه دیالیز شامل وزن قبل و بعد، فشار خون، نرخ تصفیه، علائم حیاتی، و وضعیت فیستول یا کاتتر ثبت میشود. این ثبت دقیق، به تیم درمانی کمک می‌کند الگوهای خطرناک یا نوسانات غیرعادی را زودتر شناسایی کنند.
هشدارهای بالینی هوشمند
دیاسیس قابلیت ایجاد هشدارهای خودکار برای شرایط پرخطر را دارد؛ مانند افزایش بیش از حد وزن بین جلسات (نشان‌دهنده مصرف زیاد مایعات)،پتاسیم بالا یا عدم حضور منظم در جلسات. این هشدارها می‌توانند جان بیمار را نجات دهند.
پایش مصرف دارو
یکی از چالش‌های جدی، عدم تبعیت دارویی (non-compliance) بیماران است. با اتصال دیاسیس به سیستم دارویی، پزشک می‌تواند ببینید که آیا داروها به‌درستی تجویز و مصرف می‌شوند یا خیر، و در صورت نیاز، مداخلات اصلاحی انجام دهد.
آموزش هدفمند
سامانه دیاسیس می‌تواند به بیماران از طریق اپلیکیشن یا پورتال شخصی، مطالب آموزشی هدفمند بر اساس خطاهای شخصی آنها ارائه کند. مثلاً اگر بیمار در چند جلسه وزن بالایی داشته باشد، ویدیو یا مقاله‌ای در مورد کنترل مصرف مایعات برای او فعال میشود.
دسترسی بیماران به داده‌های خود
با فراهم کردن امکان مشاهده گزارشات جلسات دیالیز، آزمایش‌ها و روند پیشرفت یا پسرفت، بیماران حس کنترل بیشتری بر بیماری‌شان پیدا می‌کنند. این افزایش خودآگاهی، انگیزه تغییر رفتار را بالا می‌برد.
هماهنگی تیم درمان
دیاسیس اطلاعات را در اختیار همه اعضای تیم درمانی (پزشک، پرستار، تغذیه‌درمانگر، مددکار) قرار می‌دهد. این یکپارچگی در مراقبت باعث میشود خطاهای بین‌رشته‌ای کاهش یابد و بیماران توصیه‌های متناقض دریافت نکنند.
نتیجه گیری:
دیالیز، با هوشمندی زندگی‌اش کن!
بیماری کلیوی پایان راه نیست، اگر یاد بگیرید هوشمندانه با آن زندگی کنید. این ۱۰ اشتباه را به خاطر بسپارید و از آنها دوری کنید. زندگی با دیالیز، اگر آگاهانه و دقیق پیش برود، می‌تواند باکیفیت و حتی الهام‌بخش باشد.
اگر این ۱۰ اشتباه را بشناسید و از آنها دوری کنید، می‌توانید:
• زندگی طولانی‌تر و سالم‌تری داشته باشید
• کمتر در بیمارستان بستری شوید
• حس بهتری نسبت به بدن و درمان‌تان داشته باشید
یادتان باشد: دیالیز فقط دستگاه نیست. شما مهم‌ترین عضو تیم درمان هستید.
خطاهای ساده می‌توانند در دنیای دیالیز، عوارضی مرگ‌بار داشته باشند. اما با آگاهی، آموزش و بهره‌گیری از فناوری‌هایی مثل دیاسیس، می‌توانید سلامت خود را حفظ کرده و کیفیت زندگی‌تان را بالا ببرید. دیاسیس فقط یک نرم‌افزار نیست؛ یک شبکه هوشمند حمایتی برای بیماران دیالیزی است. استفاده مؤثر از آن می‌تواند بسیاری از اشتباهات مرگ‌بار را پیش از آن‌که رخ دهند، شناسایی و اصلاح کند. در دنیایی که زمان و اطلاعات ارزشمندتر از همیشه هستند، دیاسیس پلی بین مراقبت دقیق، مشارکت فعال بیمار و زندگی با کیفیت‌تر است.
منابع:
