چرا تزریق اریتروپویتین برای بیماران دیالیزی حیاتی است؟

مقدمه:

بسیاری از بیماران دیالیزی، با احساس خستگی، بی‌حالی، رنگ‌پریدگی و تنگی نفس روبه‌رو هستند. علت اصلی این وضعیت، کم‌خونی مزمن ناشی از کاهش تولید هورمون اریتروپویتین در کلیه‌هاست. در بدن افراد سالم، کلیه‌ها ماده‌ای حیاتی به نام اریتروپویتین (Erythropoietin) تولید می‌کنند که مغز استخوان را تحریک می‌کند تا گلبول‌های قرمز بسازد. اما در بیماران کلیوی، به‌ویژه آن‌هایی که دیالیز می‌شوند، این عملکرد مختل می‌شود. این مقاله به زبان ساده توضیح می‌دهد که چرا تزریق اریتروپویتین برای بیماران دیالیزی حیاتی است و چگونه پرونده الکترونیک دیالیز (دیاسیس) می‌تواند به بهبود درمان کمک کند.

چرا بیماران دیالیزی دچار کم‌خونی می‌شوند؟

وقتی کلیه‌ها آسیب می‌بینند، توانایی تولید هورمون اریتروپویتین را از دست می‌دهند. بدون این هورمون، مغز استخوان تنبل می‌شود و گلبول قرمز کافی تولید نمی‌کند.

دلایل دیگر تشدید کم‌خونی در بیماران دیالیزی عبارت‌اند از:

• از دست دادن خون در حین جلسات دیالیز

• کمبود آهن، ویتامین B12 یا فولات(اسید فولیک)

• التهاب مزمن بدن

• سوءتغذیه

• کاهش طول عمر گلبول‌های قرمز به‌دلیل مواد سمی در بدن

نتیجه نهایی: بیمار احساس ضعف، بی‌اشتهایی، تپش قلب و خستگی مزمن دارد.

برای اطلاعات بیشترتوصیه میشود، مقاله کم خونی و نارسایی کلیه را مطالعه نمایید.

نقش اریتروپویتین در بدن

اریتروپویتین ،هورمونی است که به مغز استخوان فرمان ساخت گلبول قرمز می‌دهد. داروی مصنوعی اریتروپوئیتین، در بیماران دیالیزی با تزریق زیرجلدی یا وریدی تجویز می‌شود تا سطح هموگلوبین بالا رفته و انرژی بدن بازگردد.

نقش اصلی اریتروپوئیتین:

• افزایش تولید گلبول قرمز

• بهبود سطح هموگلوبین

• افزایش انرژی، تمرکز و کیفیت زندگی

فواید تزریق اریتروپوئیتین در بیماران دیالیزی

• کاهش خستگی و رنگ‌پریدگی

• افزایش اکسیژن‌رسانی به بدن

• بهبود عملکرد قلب و مغز

• کاهش نیاز به انتقال خون

• بهبود کیفیت زندگی

نحوه تزریق و نکات مهم مراقبتی درEPO

• محل تزریق:

معمولاً در بازو، شکم یا ران (زیرجلدی) یا از طریق مسیر وریدی در حین دیالیز.

• تعداد دفعات:

بسته به سطح هموگلوبین و طبق دستور پزشک، معمولاً هفته‌ای ۱ تا ۳ بار.

• نگهداری دارو:

در یخچال (۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد) و دور از نور مستقیم.

• تکان دادن دارو ممنوع است. چون باعث تخریب پروتئین فعال دارو می‌شود.

• پایش مداوم:

آزمایش هموگلوبین و فریتین (آهن) باید مرتب انجام شود.

• نکته مهم: تزریق باید همیشه طبق دستور پزشک انجام شود و دوز دارو بدون نظر پزشک تغییر نکند.

عوارض تزریق اریتروپوئیتین:

اگرچه این دارو نجات‌بخش است، اما گاهی عوارض خفیفی ممکن است رخ دهد:

• افزایش فشار خون

• سردرد یا احساس گرما

• درد در محل تزریق

• افزایش خطر لخته شدن خون در صورت مصرف بیش از حد

نکته: بنابراین تنظیم دقیق دوز دارو و کنترل فشار خون بسیار ضروری است.

تغذیه و مکمل‌های کمک‌کننده:

برای آنکه تزریق اریتروپویتین بیشترین اثر را داشته باشد، بدن باید مواد اولیه لازم برای ساخت گلبول قرمز را در اختیار داشته باشد. اما در بیماران دیالیزی، انتخاب این مواد غذایی باید با دقت و محدودیت انجام شود تا باعث افزایش پتاسیم یا فسفر نشود. بنابراین بیماران دیالیزی باید رژیم خود را با دقت رعایت کنند :

آهن:

آهن عنصر کلیدی در ساخت گلبول قرمز است.منابع مناسب برای بیماران دیالیزی: گوشت قرمز، مرغ، ماهی و تخم‌مرغ می باشد. در صورت کمبود آهن، پزشک معمولاً مکمل آهن تزریقی یا خوراکی مخصوص بیماران کلیوی تجویز می‌کند.

توجه: از مصرف خودسرانه مکمل‌های آهن اجتناب کنید.

فولات (اسید فولیک):

اسید فولیک در بدن برای ساخت DNA گلبول قرمز لازم است. در بیماران کلیوی، منابع گیاهی مانند اسفناج، عدس و نخود به‌دلیل پتاسیم بالا محدود می‌شوند. جایگزین‌های ایمن‌تر: مکمل فولات با دوز تجویزی پزشک، یا سبزیجات کم‌پتاسیم مثل کاهو، کلم و خیار (در حد کنترل‌شده).

ویتامین B 12:

ویتامین ب 12 در فرآیند تکامل گلبول‌های قرمز نقش مهمی دارد. منابع ایمن برای بیماران دیالیزی:

ماهی، مرغ، شیر و ماست کم‌فسفر، و تخم‌مرغ پخته می باشد. در صورت کمبود، پزشک ممکن است تزریق ویتامین B12 را تجویز کند.

پروتئین:

پروتئین برای بازسازی بافت‌ها و ساخت سلول‌های خونی ضروری است. بیماران دیالیزی معمولاً به پروتئین باکیفیت بالا از منابع حیوانی (مرغ، ماهی، تخم‌مرغ) نیاز دارند. مقدار دقیق مصرف باید بر اساس نظر پزشک یا کارشناس تغذیه دیالیز تعیین شود.

نکته مهم : اجتناب از مصرف خودسرانه سبزیجات و حبوبات

هرچند این مواد در افراد سالم مفید هستند، اما برای بیماران دیالیزی ممکن است خطرناک باشند چون:

• حبوبات (مثل عدس، لوبیا، نخود) پتاسیم و فسفر بالایی دارند.

• سبزیجاتی مثل اسفناج، جعفری و سیب‌زمینی نیز پتاسیم زیادی دارند.

• مصرف زیاد آن‌ها می‌تواند باعث افزایش پتاسیم خون (هایپرکالمی) شود که گاهی کشنده است.

بنابراین مصرف این مواد باید فقط طبق دستور متخصص تغذیه و پس از خیساندن و پخت کامل باشد.

برای اطلاعات تکمیلی تر، مقاله تشخیص و درمان آنمی در بیماران CKD را مطالعه نمایید

نقش دیاسیس (پرونده الکترونیک دیالیز) در کنترل کم‌خونی و درمان با اریتروپوئیتین:

امروزه در بسیاری از مراکز دیالیز، پرونده‌های سنتی کاغذی جای خود را به پرونده الکترونیک دیالیز (Diasys) داده‌اند. این سامانه، ابزاری هوشمند است که به تیم درمان کمک می‌کند تا درمان بیماران دقیق‌تر، سریع‌تر و ایمن‌تر انجام شود — به‌ویژه در زمینه‌ی کنترل کم‌خونی و تزریق اریتروپویتین.

دیاسیس یک سامانه هوشمند است که همه اطلاعات درمانی بیماران دیالیزی از جمله تزریق دارو، نتایج آزمایش، فشار خون و پاسخ بدن به درمان را ثبت و تحلیل می‌ کند.

مزایای دیاسیس:

• پایش دقیق هموگلوبین و فریتین

• تنظیم خودکار دوز اریتروپوئیتین، بر اساس نتایج آزمایش

• یادآوری تزریق‌ها برای بیماران

• هشدار افزایش فشار خون یا عوارض احتمالی

• هماهنگی بین پزشک، پرستار و کارشناس تغذیه

با کمک دیاسیس، درمان کم‌خونی سریع‌تر، ایمن‌تر و دقیق‌تر انجام می‌شود و بیمار احساس اطمینان بیشتری دارد که درمانش همیشه تحت نظارت است.

جمع‌بندی نهایی:

تزریق اریتروپویتین، درمانی ساده ولی نجات‌بخش برای بیماران دیالیزی است. این دارو خستگی و رنگ‌پریدگی را از بیمار دور کرده و انرژی و امید را بازمی‌گرداند. درمان کم‌خونی در بیماران دیالیزی، فقط به تزریق EPO محدود نمی‌شود؛ بلکه نیازمند نظارت هوشمند، تغذیه صحیح و همکاری نزدیک بیمار با تیم درمان است. تزریق اریتروپویتین برای بیماران دیالیزی حیاتی است، اما موفقیت آن به همکاری بیمار، تغذیه مناسب و نظارت هوشمند وابسته است. دیاسیس مانند یک یار دیجیتال، مسیر درمان را ساده‌تر و ایمن‌تر می‌سازد.

منابع:

KDIGO Clinical Practice Guideline for Anemia in CKD (2021)

UpToDate

National Kidney Foundation (NKF)

NIDDK: Erythropoietin and Anemia Management

WHO Guidelines on ESA therapy