داروی کلسیم، اشکال مختلف آن از فوائد تا عوارض

ضرورت مصرف کلسیم برای بدن

کلسیم یکی از مهم‌ترین مواد معدنی بدن است که نقش حیاتی در حفظ سلامت استخوان‌ها، دندان‌ها، انقباضات عضلانی، انتقال پیام‌های عصبی و عملکرد صحیح قلب دارد. بدن انسان به طور طبیعی نمی‌تواند کلسیم تولید کند، بنابراین تأمین کلسیم از طریق رژیم غذایی یا مکمل‌ها ضروری است. این ماده معدنی در عملکرد بسیاری از سیستم‌های بدن نقش دارد و کمبود آن می‌تواند به مشکلات جدی سلامت منجر شود.

اشکال دارویی کلسیم:

1.قرص‌های کلسیم جویدنی (Chewable Tablets)

2.قرص‌های کلسیم بلعیدنی (Swallowable Tablets)

3.کپسول‌های کلسیم (Capsules)

4.پودرهای کلسیم برای حل کردن در آب (Effervescent Powders)

5.شربت‌های کلسیم (Syrups)

6.آمپول‌های کلسیم (Calcium Injections)

نام‌های تجاری رایج کلسیم در بازار ایران:

• قرص کلسیم د: یکی از پرکاربردترین قرص‌های کلسیم که با ویتامین D ترکیب شده است تا جذب کلسیم افزایش یابد.

• کلسیت: مکمل کلسیم در فرم قرص که در داروخانه‌های ایران موجود است.

• کلسیم ساندوز (Calcium Sandoz): یک برند معتبر در تولید مکمل‌های کلسیم در ایران که به شکل قرص‌های جوشان و قرص‌های بلعیدنی موجود است.

• کلسیم-دی (Calcium-D): مکمل کلسیم همراه با ویتامین D برای بهبود جذب و جلوگیری از پوکی استخوان.

• آمپول کلسیم گلوکونات: فرم تزریقی برای درمان سریع کمبود کلسیم و هیپوکلسمی ( کمبود کلسیم) شدید.

• قرص جوشان کلسیم: فرم قرص جوشان که در برخی برندها مانند "ساندوز" و "رینبو" موجود است.

نام‌های ژنریک کلسیم:

• کلسیم کربنات (Calcium Carbonate): یکی از رایج‌ترین اشکال کلسیم که معمولاً برای درمان کمبود کلسیم و به عنوان آنتی‌اسید استفاده می‌شود.

• کلسیم سیترات (Calcium Citrate): شکلی از کلسیم که برای جذب بهتر توصیه می‌شود و نیاز به اسید معده کمتری برای جذب دارد.

• کلسیم گلوکونات (Calcium Gluconate): معمولاً در فرم تزریقی استفاده می‌شود و برای درمان فوری کمبود کلسیم تجویز می‌گردد.

• کلسیم لاکتات (Calcium Lactate): یک شکل دیگر از کلسیم که برای جلوگیری از کمبود کلسیم مصرف می‌شود.

• کلسیم فسفات (Calcium Phosphate): معمولاً به عنوان مکمل کلسیم برای جلوگیری از پوکی استخوان استفاده می‌شود.

در ادامه مبحث کلسیم، هر کدام از انواع کلسیم را به تفصیل توضیح خواهیم داد.قبل از هر چیز لازم است کمی در مورد نقش کلسیم در بدن بیشتر بدانیم:

نقش‌های اصلی کلسیم در بدن:

1.سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها

بیش از ۹۹ درصد کلسیم بدن در استخوان‌ها و دندان‌ها ذخیره می‌شود و این ماده نقش اساسی در حفظ ساختار و استحکام آن‌ها ایفا می‌کند. در دوران رشد، مصرف کافی کلسیم به شکل‌گیری استخوان‌های قوی کمک می‌کند، و در دوران بزرگسالی از پوکی استخوان و کاهش تراکم استخوان جلوگیری می‌کند.

2.انقباضات عضلانی

کلسیم برای انجام انقباضات عضلانی ضروری است. هنگامی که پیام عصبی به عضله می‌رسد، کلسیم به عضلات اجازه می‌دهد که منقبض شوند و سپس عضلات پس از استفاده از کلسیم به حالت استراحت بازمی‌گردند. این فرآیند برای عملکرد صحیح عضلات اسکلتی و قلب بسیار مهم است.

3.انتقال پیام‌های عصبی

کلسیم به عنوان یک عامل انتقال پیام در سلول‌های عصبی عمل می‌کند. وقتی یک پیام عصبی در سیستم عصبی منتقل می‌شود، کلسیم به سلول‌های عصبی کمک می‌کند تا سیگنال را از یک سلول به سلول دیگر ارسال کنند.

4.لخته شدن خون

کلسیم یکی از عوامل کلیدی در فرآیند لخته شدن خون است. بدون کلسیم، بدن قادر نخواهد بود به درستی خونریزی‌ها را کنترل کند و زخم‌ها را بهبود دهد.

5.عملکرد قلب

کلسیم در حفظ ریتم منظم قلب نقش دارد. این ماده باعث انقباض و انبساط مناسب عضله قلب می‌شود و در نتیجه به تنظیم ضربان قلب کمک می‌کند. کمبود کلسیم می‌تواند منجر به اختلالات ریتم قلبی و عوارض جدی قلبی شود.

نیاز به مصرف کلسیم در گروه‌های مختلف:

1.کودکان و نوجوانان

در دوران رشد، بدن نیاز بیشتری به کلسیم دارد تا به توسعه استخوان‌ها کمک کند. نوجوانان و کودکان در دوران رشد سریع نیاز دارند که کلسیم بیشتری دریافت کنند تا بتوانند استخوان‌های قوی و سالمی داشته باشند. مصرف روزانه ۱,۰۰۰ تا ۱,۳۰۰ میلی‌گرم کلسیم برای این گروه سنی توصیه می‌شود.

2.بزرگسالان

در سنین بزرگسالی، مصرف کافی کلسیم به حفظ تراکم استخوان‌ها و جلوگیری از کاهش آن کمک می‌کند. نیاز روزانه کلسیم برای بزرگسالان معمولاً حدود ۱,۰۰۰ میلی‌گرم است. با افزایش سن، به ویژه در زنان پس از یائسگی، نیاز به کلسیم بیشتر می‌شود تا از پوکی استخوان جلوگیری شود.

3.زنان باردار و شیرده

زنان باردار و شیرده به دلیل نیازهای تغذیه‌ای بیشتر بدنشان، به کلسیم بیشتری نیاز دارند. مصرف کافی کلسیم در دوران بارداری نه تنها به سلامت مادر کمک می‌کند، بلکه برای رشد صحیح استخوان‌ها و دندان‌های جنین نیز ضروری است.

4.افراد مسن

با افزایش سن، بدن ممکن است کلسیم کمتری جذب کند و به همین دلیل افراد مسن به کلسیم بیشتری نیاز دارند. همچنین کاهش تراکم استخوان با افزایش سن باعث می‌شود مصرف کلسیم کافی برای جلوگیری از پوکی استخوان و شکستگی‌ها حیاتی باشد.

منابع غذایی کلسیم

1.لبنیات

لبنیات مانند شیر، ماست و پنیر بهترین منابع کلسیم هستند. این مواد غذایی به راحتی جذب بدن می‌شوند و می‌توانند نیاز روزانه کلسیم را تأمین کنند.

2.سبزیجات برگ سبز

سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج، کلم پیچ و بروکلی نیز حاوی کلسیم هستند. با این حال، کلسیم موجود در برخی از این سبزیجات ممکن است به دلیل وجود موادی مانند اسید اگزالیک به خوبی جذب نشود.

3.مواد غذایی غنی شده

برخی از مواد غذایی مانند آب‌میوه‌ها، غلات صبحانه و شیرهای گیاهی مانند شیر سویا و شیر بادام با کلسیم غنی شده‌اند و می‌توانند به تأمین نیاز روزانه کلسیم کمک کنند.

4.ماهی‌های کنسروی

ماهی‌هایی مانند ماهی ساردین و ماهی سالمون که با استخوان مصرف می‌شوند، منابع خوبی از کلسیم هستند.

کمبود کلسیم و عوارض آن

کمبود کلسیم در بدن می‌تواند به مشکلات جدی سلامتی منجر شود، از جمله:

1.پوکی استخوان

پوکی استخوان یک بیماری شایع است که به دلیل کاهش تراکم استخوان‌ها و کمبود کلسیم رخ می‌دهد. این بیماری بیشتر در افراد مسن به ویژه زنان یائسه شایع است و می‌تواند منجر به شکستگی‌های مکرر استخوان شود.

2.ضعف عضلانی

کمبود کلسیم باعث ضعف عضلات و کرامپ های عضلانی می‌شود. این وضعیت می‌تواند دردناک و ناراحت‌کننده باشد و در موارد شدید باعث بروز اسپاسم‌های عضلانی و تشنج‌های غیرارادی شود.

3.اختلالات قلبی

کلسیم نقش مهمی در تنظیم عملکرد قلب دارد و کمبود آن می‌تواند باعث آریتمی‌ها (نامنظمی ضربان قلب) شود که ممکن است خطرناک باشد.

4.تأخیر در رشد کودکان

در کودکان، کمبود کلسیم می‌تواند به تأخیر در رشد استخوان‌ها و دندان‌ها منجر شود. این مشکل ممکن است باعث کوتاه‌قدی و سایر مشکلات رشدی در کودکان شود.

مکانیسم عمل کلسیم به عنوان بایندر فسفر در بیماران با مشکلات کلیوی

کلسیم به عنوان یک داروی بایندر فسفر، نقشی حیاتی در مدیریت سطح فسفر خون در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه (CKD) و بیماران دیالیزی ایفا می‌کند. این بیماران به دلیل عدم توانایی کلیه‌های خود در دفع مناسب فسفر، با افزایش سطح فسفر خون (هیپرفسفاتمی) مواجه می‌شوند که می‌تواند منجر به مشکلات جدی مانند بیماری‌های قلبی‌عروقی و کلسیفیکاسیون عروقی ( رسوب کلسیم در دیواره عروق) شود. داروهای بایندر فسفر مانند کلسیم، به منظور جلوگیری از جذب بیش از حد فسفر از دستگاه گوارش و کاهش سطح فسفر خون مورد استفاده قرار می‌گیرند.

1.عملکرد کلسیم در روده:

کلسیم به عنوان بایندر فسفر در دستگاه گوارش عمل می‌کند. دو نوع رایج کلسیم که به این منظور استفاده می‌شوند عبارتند از کلسیم کربنات و کلسیم استات. این ترکیبات در زمان ورود به روده با فسفر موجود در مواد غذایی ترکیب می‌شوند و یک ترکیب نامحلول به نام فسفات کلسیم تشکیل می‌دهند. این ترکیب نامحلول از طریق مدفوع از بدن دفع می‌شود و مانع جذب فسفر از روده به خون می‌شود. به این ترتیب، سطح فسفر خون در بیماران دیالیزی کاهش می‌یابد و از عوارض هیپرفسفاتمی ( بالا رفتن سطح فسفر) جلوگیری می‌شود.

2.واکنش شیمیایی تشکیل فسفات کلسیم:

زمانی که بیمار کلسیم را به عنوان بایندر مصرف می‌کند، کلسیم وارد روده کوچک شده و در آنجا با فسفات‌های غذایی موجود پیوند برقرار می‌کند. فسفات و کلسیم به صورت شیمیایی با یکدیگر ترکیب شده و فسفات کلسیم تشکیل می‌دهند که یک ترکیب نامحلول در آب است و توسط بدن جذب نمی‌شود. در نتیجه، این ترکیب نامحلول از طریق مدفوع دفع می‌شود. این فرآیند باعث کاهش سطح فسفر خون می‌شود که در بیماران مبتلا به CKD بسیار حیاتی است، زیرا این بیماران به علت کاهش عملکرد کلیه‌ها قادر به دفع فسفر اضافی از طریق ادرار نیستند.

3.تأثیر کلسیم بر کاهش سطح فسفر خون:

کاهش سطح فسفر خون از طریق این مکانیسم به جلوگیری از بروز مشکلات مرتبط با فسفر بالا کمک می‌کند. در بیماران دیالیزی، سطح فسفر بالا می‌تواند باعث هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه (افزایش بیش از حد هورمون پاراتیروئید) شود که خود منجر به مشکلات جدی مانند ضعیف شدن استخوان‌ها، دردهای اسکلتی، و کلسیفیکاسیون ( رسوب کلسیم) بافت‌های نرم و عروقی می‌شود. بایندرهای فسفر مانند کلسیم از این مشکلات جلوگیری می‌کنند.

4.تأثیر کلسیم بر سطح کلسیم خون:

یکی از نکات مهم درباره مصرف کلسیم به عنوان بایندر فسفر، تأثیر آن بر سطح کلسیم خون است. مصرف بیش از حد کلسیم می‌تواند منجر به هیپرکلسمی (افزایش سطح کلسیم خون) شود. در بیمارانی که سطح کلسیم خونشان از پیش بالاست یا به دلیل سایر شرایط پزشکی در معرض هیپرکلسمی هستند، مصرف بایندرهای کلسیم باید با احتیاط صورت گیرد. هیپرکلسمی می‌تواند عوارضی مانند کلسیفیکاسیون عروقی، سنگ‌های کلیوی و مشکلات قلبی‌عروقی به همراه داشته باشد.

5.تأثیر زمان‌بندی مصرف کلسیم بر اثربخشی آن:

برای دستیابی به حداکثر اثربخشی، بایندرهای کلسیم باید همراه با وعده‌های غذایی مصرف شوند. دلیل این امر این است که فسفر از مواد غذایی جذب می‌شود و مصرف کلسیم در زمان غذا باعث می‌شود که بایندرها بتوانند به فسفر غذایی پیوند یافته و جذب آن را مهار کنند. مصرف کلسیم بدون غذا ممکن است اثربخشی آن را در بایند کردن فسفر کاهش دهد.

6.مکانیسم‌های تنظیم دوز کلسیم و لزوم نظارت بر مصرف:

در بیماران دیالیزی که از کلسیم به عنوان بایندر فسفر استفاده می‌کنند، نظارت مداوم بر سطح کلسیم و فسفر خون ضروری است. دوز کلسیم باید به گونه‌ای تنظیم شود که هم فسفر خون را کاهش دهد و هم از افزایش بیش از حد کلسیم جلوگیری کند. پزشکان و پرستاران باید بر اساس نتایج آزمایشات خون، دوز مصرفی کلسیم را تنظیم کنند. مکانیسم عمل کلسیم به عنوان بایندر فسفر مبتنی بر پیوند آن با فسفر غذایی در روده و تشکیل ترکیبات نامحلول است که از جذب فسفر به بدن جلوگیری می‌کند. این مکانیسم برای کنترل سطح فسفر خون در بیماران دیالیزی بسیار حیاتی است و می‌تواند از عوارض جدی هیپرفسفاتمی جلوگیری کند. با این حال، مصرف کلسیم باید با دقت و نظارت دقیق انجام شود تا از بروز هیپرکلسمی و سایر عوارض مرتبط جلوگیری شود.

انواع مختلف کلسیم عوارض جانبی،موارد مصرف و تداخلات دارویی آنها:

ترکیبات مختلف کلسیم هر کدام ویژگی‌ها، کاربردها و عوارض جانبی خاص خود را دارند. در ادامه، به بررسی عوارض جانبی و کاربردهای رایج هر یک از این ترکیبات می‌پردازیم.

کلسیم کربنات (Calcium Carbonate)

موارد مصرف:

• مکمل غذایی: کلسیم کربنات به دلیل داشتن بالاترین درصد کلسیم عنصری (۴۰ درصد) معمولاً به عنوان مکمل غذایی برای تأمین کلسیم مورد نیاز بدن استفاده می‌شود.

• داروی بایندر فسفر: کلسیم کربنات در بیماران مبتلا به نارسایی کلیه که دچار هیپرفسفاتمی هستند، برای کاهش سطح فسفر خون به عنوان بایندر فسفر استفاده می‌شود.

عوارض جانبی:

• یبوست و نفخ: یکی از شایع‌ترین عوارض مصرف کلسیم کربنات یبوست است. علاوه بر آن، مصرف زیاد این ترکیب می‌تواند باعث نفخ شود.

• هیپرکلسمی (Hypercalcemia): مصرف بیش از حد کلسیم کربنات ممکن است به هیپرکلسمی منجر شود. هیپرکلسمی می‌تواند باعث مشکلاتی مانند کلسیفیکاسیون عروق خونی، تشکیل سنگ کلیه، ضعف عضلانی و خستگی شود.

• تداخل با داروها: کلسیم کربنات ممکن است با برخی داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌ها (تتراسایکلین‌ها و فلوروکینولون‌ها) و داروهای تیروئیدی تداخل داشته باشد و اثر آن‌ها را کاهش دهد.

کلسیم سیترات (Calcium Citrate)

موارد مصرف:

• مکمل غذایی: کلسیم سیترات یکی دیگر از انواع رایج مکمل‌های غذایی است. این ترکیب درصد کلسیم عنصری کمتری دارد (۲۱ درصد) اما مزیت آن، جذب بهتر در معده با اسید کم است.

• مناسب برای افراد با اسید معده کم: کلسیم سیترات نیازی به اسید معده برای جذب ندارد و می‌توان آن را بدون غذا مصرف کرد. بنابراین، برای افرادی که اسید معده کمی دارند، مانند سالمندان یا افرادی که داروهای ضد اسید مصرف می‌کنند، مناسب‌تر است.

عوارض جانبی:

• کمتر شدن عوارض گوارشی: در مقایسه با کلسیم کربنات، عوارض گوارشی کلسیم سیترات مانند یبوست و نفخ کمتر است.

• خطر هیپرکلسمی:(افزایش بیش از حد کلسیم) هرچند کمتر از کلسیم کربنات، اما مصرف زیاد کلسیم سیترات نیز می‌تواند به هیپرکلسمی منجر شود.

• افزایش نیاز به دوزهای بیشتر: به دلیل درصد کمتر کلسیم عنصری، ممکن است نیاز به مصرف دوزهای بیشتری از کلسیم سیترات باشد تا سطح کلسیم مورد نیاز بدن تأمین شود.

کلسیم گلوکونات (Calcium Gluconate)

موارد مصرف:

• درمان هیپوکلسمی ( کاهش شدید کلسیم) شدید: کلسیم گلوکونات بیشتر به صورت تزریقی برای درمان هیپوکلسمی حاد استفاده می‌شود. در مواردی که سطح کلسیم خون به شدت کاهش یافته باشد، این دارو می‌تواند به سرعت سطح کلسیم را بازگرداند.

• موارد غیر اورژانسی: در برخی موارد به عنوان مکمل خوراکی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد، هرچند که نسبت به کلسیم کربنات و سیترات کمتر رایج است.

عوارض جانبی:

• تداخلات دارویی: تزریق کلسیم گلوکونات ممکن است با برخی داروها، به ویژه داروهای قلبی مانند دیژیتال‌ها، تداخل داشته باشد.

• تحریک وریدی: تزریق وریدی این ترکیب ممکن است باعث تحریک رگ‌های خونی و ناراحتی در ناحیه تزریق شود.

• سنگ‌های کلیه: مصرف بیش از حد کلسیم گلوکونات ممکن است منجر به تشکیل سنگ‌های کلیه شود، به‌ویژه در بیمارانی که سابقه این مشکل را دارند.

کلسیم لاکتات (Calcium Lactate)

موارد مصرف:

• مکمل غذایی: این نوع کلسیم نیز در مکمل‌های غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد و به دلیل جذب بهتر در مقایسه با کلسیم کربنات، ممکن است برای افرادی که به دنبال گزینه‌ای با جذب بهتر هستند، مناسب باشد.

عوارض جانبی:

• یبوست: مشابه با سایر انواع کلسیم، کلسیم لاکتات نیز ممکن است باعث یبوست شود، هرچند این عارضه کمتر شایع است.

• هیپرکلسمی: مصرف بیش از حد این ترکیب می‌تواند باعث افزایش سطح کلسیم خون و به اصطلاح هیپرکلسمی شود.

کلسیم فسفات (Calcium Phosphate)

موارد مصرف:

• حفظ سلامت استخوان‌ها: این ترکیب که هم‌زمان کلسیم و فسفر را تأمین می‌کند، به حفظ سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها کمک می‌کند.

• درمان هیپوفسفاتمی: در مواردی که فرد دچار کمبود فسفر است، این ترکیب می‌تواند به تأمین فسفر و کلسیم مورد نیاز بدن کمک کند.

عوارض جانبی:

• تعادل میان کلسیم و فسفر: مصرف بیش از حد کلسیم فسفات ممکن است تعادل میان این دو ماده معدنی را در بدن مختل کند و باعث افزایش سطح فسفر یا کلسیم در خون شود.

• یبوست و نفخ: این ترکیب نیز می‌تواند عوارض گوارشی مانند یبوست و نفخ را ایجاد کند.

کلسیم کلراید (Calcium Chloride)

موارد مصرف:

• درمان هیپوکلسمی شدید: کلسیم کلراید بیشتر به صورت تزریقی و در شرایط اورژانسی برای درمان هیپوکلسمی شدید استفاده می‌شود.

• احیای قلبی: در برخی موارد، این ترکیب در احیای قلبی و درمان ایست قلبی مرتبط با هیپوکلسمی نیز استفاده می‌شود.

عوارض جانبی:

• تحریک وریدی: تزریق وریدی کلسیم کلراید ممکن است باعث تحریک و درد در محل تزریق شود.

• خطر هیپرکلسمی: در صورت مصرف بیش از حد، ممکن است باعث افزایش بیش از حد کلسیم خون شود.

• آریتمی‌های قلبی: مصرف ناگهانی و دوزهای بالای کلسیم کلراید ممکن است باعث بروز آریتمی‌های قلبی و مشکلات جدی قلبی شود.

انواع مختلف کلسیم بسته به نیازهای درمانی متفاوت هستند و هر کدام دارای کاربردها و عوارض جانبی خاص خود می‌باشند. کلسیم کربنات و کلسیم سیترات بیشتر به عنوان مکمل‌های غذایی استفاده می‌شوند، در حالی که کلسیم گلوکونات و کلسیم کلراید برای درمان‌های تزریقی در موارد اورژانسی کاربرد دارند. هر یک از این ترکیبات می‌توانند در برخی شرایط باعث عوارض جانبی شوند، از جمله یبوست، هیپرکلسمی، و تداخلات دارویی.

کلسیم در بیماران دیالیزی:

بیماران دیالیزی به دلیل نارسایی کلیوی و اختلال در تنظیم کلسیم و فسفر بدن نیازمند مدیریت دقیق مصرف کلسیم هستند. عدم تنظیم مناسب سطح کلسیم در این بیماران می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند هیپرکلسمی، رسوب کلسیم در عروق، و بیماری‌های استخوانی کلیوی (CKD-MBD) شود. بنابراین، مصرف کلسیم باید به دقت کنترل شده و براساس آخرین توصیه‌های علمی تنظیم گردد.

دلایل نیاز به تنظیم کلسیم در بیماران دیالیزی:

• اختلال در عملکرد کلیه‌ها: کلیه‌های بیمار قادر به تنظیم صحیح سطح کلسیم و فسفر در بدن نیستند. این اختلال می‌تواند باعث افزایش یا کاهش کلسیم خون شود.

• هیپرکلسمی و کلسیفیکاسیون عروقی: مصرف بیش از حد کلسیم در بیماران دیالیزی می‌تواند باعث افزایش سطح کلسیم در خون شده و رسوب کلسیم در عروق خونی و بافت‌های نرم را تسریع کند، که به نوبه خود خطر بیماری‌های قلبی-عروقی را افزایش می‌دهد.

• کاهش عملکرد هورمون پاراتیروئید (PTH): نارسایی کلیه باعث کاهش تولید ویتامین D فعال (کلسیترول) و در نتیجه اختلال در جذب کلسیم از روده‌ها می‌شود. این مشکل منجر به افزایش فعالیت هورمون پاراتیروئید (PTH) می‌شود که استخوان‌ها را تجزیه می‌کند و کلسیم بیشتری به خون آزاد می‌کند.

میزان مجاز مصرف کلسیم در بیماران دیالیزی

براساس آخرین دستورالعمل‌های بالینی، مصرف کلسیم در بیماران دیالیزی باید محدود باشد تا از هیپرکلسمی و کلسیفیکاسیون جلوگیری شود.

مصرف روزانه کلسیم از رژیم غذایی و مکمل‌ها

توصیه‌های اخیر انجمن ملی بیماری‌های کلیوی (NKF) و انجمن دیالیز آمریکا (KDOQI) مصرف روزانه کمتر از ۲,۰۰۰ میلی‌گرم کلسیم از تمامی منابع (شامل غذا، مکمل‌ها و بایندرهای فسفر) برای بیماران دیالیزی را توصیه می‌کند.

• کلسیم از مکمل‌ها و بایندرهای فسفر: باید به دقت کنترل شود تا مصرف آن بیش از ۵۰۰-۸۰۰ میلی‌گرم در روز نباشد. این مقدار به همراه مصرف غذایی می‌تواند به کمتر از حد مجاز برسد.

کنترل مصرف بایندرهای فسفر حاوی کلسیم

بسیاری از بیماران دیالیزی از بایندرهای فسفر حاوی کلسیم مانند کلسیم کربنات یا کلسیم استات استفاده می‌کنند. این داروها به کاهش سطح فسفر خون کمک می‌کنند، اما اگر مصرف آن‌ها کنترل نشود، ممکن است به هیپرکلسمی منجر شود.

• میزان مصرف بایندرهای فسفر: توصیه می‌شود مصرف بایندرهای حاوی کلسیم به گونه‌ای تنظیم شود که کل کلسیم دریافتی از این بایندرها و رژیم غذایی از ۲,۰۰۰ میلی‌گرم در روز تجاوز نکند.

کاهش مصرف مکمل‌های کلسیم در بیماران با هیپرکلسمی یا کلسیفیکاسیون عروقی

در بیمارانی که سطح کلسیم خونشان بالاست یا دچار کلسیفیکاسیون عروقی هستند، استفاده از مکمل‌های کلسیم یا بایندرهای حاوی کلسیم توصیه نمی‌شود. در این موارد، از بایندرهای غیر کلسیمی مانند سولامر (Sevelamer) استفاده می‌شود که به کاهش سطح فسفر خون کمک می‌کنند بدون اینکه کلسیم اضافی وارد بدن شود.

ضرورت محدودیت مصرف کلسیم در بیماران دیالیزی

کاهش خطر هیپرکلسمی

یکی از مهم‌ترین دلایل محدودیت مصرف کلسیم در بیماران دیالیزی، جلوگیری از هیپرکلسمی است. هنگامی که کلیه‌ها به درستی کار نمی‌کنند، سطح کلسیم خون ممکن است به دلیل عدم دفع صحیح افزایش یابد. هیپرکلسمی می‌تواند عوارضی مانند تهوع، استفراغ، خستگی، بی‌اشتهایی، و آریتمی‌های قلبی را به همراه داشته باشد.

پیشگیری از کلسیفیکاسیون عروقی

کلسیفیکاسیون عروقی، یکی از مشکلات شایع در بیماران دیالیزی است که به رسوب کلسیم در دیواره‌های عروق خونی منجر می‌شود. این پدیده خطر سکته قلبی و بیماری‌های قلبی-عروقی را افزایش می‌دهد. محدود کردن مصرف کلسیم می‌تواند به جلوگیری از این مشکل کمک کند.

تنظیم سطح هورمون پاراتیروئید (PTH)

در بیماران دیالیزی، افزایش سطح هورمون پاراتیروئید (PTH) به دلیل کاهش جذب کلسیم از روده و نقص در تولید ویتامین D فعال رخ می‌دهد. محدود کردن مصرف کلسیم و استفاده از مکمل‌های ویتامین D فعال می‌تواند به تنظیم سطح PTH و بهبود سلامت استخوان‌ها کمک کند. حواسمان باشد:

برای بیماران دیالیزی، کنترل دقیق مصرف کلسیم ضروری است تا از هیپرکلسمی، کلسیفیکاسیون عروقی، و عوارض مرتبط جلوگیری شود. مصرف روزانه کلسیم باید از ۲,۰۰۰ میلی‌گرم بیشتر نباشد و در صورت نیاز، از بایندرهای غیر کلسیمی استفاده شود. این مدیریت دقیق نه تنها به بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک می‌کند، بلکه خطر بروز مشکلات قلبی-عروقی و استخوانی را نیز کاهش می‌دهد.

تزریق کلسیم در بیماران دیالیزی:

در بیماران مبتلا به نارسایی کلیه که تحت درمان دیالیز قرار دارند، یکی از مشکلات شایع عدم تعادل الکترولیت‌ها، به‌ویژه کلسیم، فسفر، و هورمون‌های مرتبط با متابولیسم استخوان است. گاهی اوقات، تزریق کلسیم در طی جلسات دیالیز به عنوان یک راه‌حل موقت برای جبران کمبود کلسیم و جلوگیری از مشکلات مرتبط با هیپوکلسمی انجام می‌شود. این روش، به‌ویژه در شرایط حاد یا زمانی که روش‌های دیگر ناکارآمد هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

دلایل نیاز به تزریق کلسیم در بیماران دیالیزی

1.هیپوکلسمی (کمبود کلسیم)

یکی از اصلی‌ترین دلایل تزریق کلسیم در بیماران دیالیزی، هیپوکلسمی است. این وضعیت به دلیل عدم توانایی کلیه‌های بیمار در تنظیم سطح کلسیم رخ می‌دهد و می‌تواند به عوارض جدی مانند تشنج، انقباضات عضلانی (اسپاسم)، و اختلالات قلبی منجر شود. کلسیم در انقباضات عضلانی و حفظ ضربان قلب نقش اساسی دارد و کمبود آن می‌تواند باعث بروز علائم خطرناکی شود.

2.کاهش جذب کلسیم از دستگاه گوارش

در بسیاری از بیماران دیالیزی، به دلیل مشکلات متابولیکی و کاهش تولید ویتامین D فعال (کلسیترول)، جذب کلسیم از روده کاهش می‌یابد. این موضوع می‌تواند باعث کاهش سطح کلسیم خون شود و نیاز به تزریق کلسیم را افزایش دهد.

3.کنترل سطح فسفر

برخی از بایندرهای فسفر حاوی کلسیم هستند و در مدیریت سطح فسفر خون استفاده می‌شوند. با این حال، در بیمارانی که از بایندرهای فسفر غیر کلسیمی استفاده می‌کنند یا در مواردی که کلسیم از طریق دهان به اندازه کافی جذب نمی‌شود، ممکن است نیاز به تزریق کلسیم باشد تا تعادل کلسیم و فسفر حفظ شود.

4.پیشگیری از عوارض قلبی و عروقی

در بیمارانی که دچار هیپوکلسمی حاد هستند، کاهش کلسیم می‌تواند باعث بروز مشکلات قلبی مانند آریتمی‌ها یا حتی ایست قلبی شود. تزریق وریدی کلسیم به سرعت سطح کلسیم خون را بالا می‌برد و از بروز این عوارض جلوگیری می‌کند.

روش‌های تزریق کلسیم در بیماران دیالیزی

تزریق کلسیم به دو روش اصلی انجام می‌شود:

تزریق وریدی (Intravenous)

در این روش، کلسیم مستقیماً از طریق ورید به بیمار تزریق می‌شود. این روش بیشتر در شرایط حاد یا اورژانسی، مانند هیپوکلسمی شدید یا مشکلات قلبی-عروقی ناشی از کمبود کلسیم، استفاده می‌شود. ترکیبات رایج کلسیم که به این روش تزریق می‌شوند، شامل کلسیم گلوکونات و کلسیم کلراید هستند.

• کلسیم گلوکونات: این ترکیب کمتر باعث تحریک ورید می‌شود و به همین دلیل، در بیشتر موارد ترجیح داده می‌شود. کلسیم گلوکونات اثرات آهسته‌تر و پایدارتری دارد و معمولاً برای افزایش تدریجی سطح کلسیم خون استفاده می‌شود.

• کلسیم کلراید: این ترکیب حاوی غلظت بالاتری از کلسیم است و به سرعت اثر می‌کند. با این حال، تزریق آن ممکن است باعث تحریک ورید و احساس ناراحتی در محل تزریق شود. به همین دلیل، بیشتر در شرایط حاد و اورژانسی استفاده می‌شود.

افزودن کلسیم به محلول دیالیز

در برخی موارد، برای بیماران دیالیزی که نیاز به تنظیم دقیق سطح کلسیم دارند، محلول‌های دیالیز حاوی کلسیم استفاده می‌شود. در این روش، کلسیم به محلول دیالیز اضافه می‌شود تا در طول جلسات دیالیز، سطح کلسیم خون بیمار تنظیم شود.

• محلول دیالیز با غلظت‌های مختلف کلسیم: بسته به نیاز بیمار، غلظت کلسیم در محلول دیالیز می‌تواند متفاوت باشد (به عنوان مثال، محلول با ۲.۵ میلی‌اکی‌والان در لیتر یا بیشتر). استفاده از محلول‌های دیالیز با کلسیم اضافه باعث می‌شود تا کلسیم از خون بیمار جذب شود و از بروز هیپوکلسمی جلوگیری شود.

عوارض جانبی تزریق کلسیم

با وجود اینکه تزریق کلسیم به بیماران دیالیزی می‌تواند فواید زیادی داشته باشد، اما این روش با عوارض جانبی خاصی نیز همراه است. برخی از این عوارض عبارتند از:

1.هیپرکلسمی (Hypercalcemia)

مصرف بیش از حد کلسیم می‌تواند باعث هیپرکلسمی شود. این وضعیت می‌تواند به علائمی مانند تهوع، استفراغ، خستگی، ضعف عضلانی، و در موارد شدیدتر، رسوب کلسیم در عروق خونی و تشکیل سنگ‌های کلیوی منجر شود. بنابراین، تنظیم دقیق دوز کلسیم و پایش مداوم سطح کلسیم خون بسیار ضروری است.

2.آریتمی‌های قلبی

تزریق سریع کلسیم کلراید ممکن است باعث بروز آریتمی‌های قلبی شود. به همین دلیل، کلسیم باید به آرامی تزریق شود و بیماران تحت نظارت دقیق قرار گیرند تا از بروز عوارض قلبی جلوگیری شود.

3.تحریک وریدی و ناراحتی در محل تزریق

تزریق وریدی کلسیم، به‌ویژه کلسیم کلرید، می‌تواند باعث تحریک و درد در محل تزریق شود. به همین دلیل، تزریق باید به آهستگی انجام شود و در صورت بروز علائم تحریک، اقدامات درمانی مناسب انجام گیرد.

4.تداخلات دارویی

کلسیم ممکن است با برخی داروها تداخل داشته باشد. به عنوان مثال، تزریق کلسیم با داروهای قلبی مانند دیژیتال‌ها می‌تواند خطر بروز آریتمی‌های قلبی را افزایش دهد. بنابراین، قبل از تزریق کلسیم، باید تداخلات دارویی احتمالی به دقت بررسی شود.

کلام آخر

برای بیماران دیالیزی، کنترل دقیق مصرف کلسیم ضروری است تا از هیپرکلسمی، کلسیفیکاسیون عروقی، و عوارض مرتبط جلوگیری شود. مصرف روزانه کلسیم باید از ۲,۰۰۰ میلی‌گرم بیشتر نباشد و در صورت نیاز، از بایندرهای غیر کلسیمی استفاده شود. این مدیریت دقیق نه تنها به بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک می‌کند، بلکه خطر بروز مشکلات قلبی-عروقی و استخوانی را نیز کاهش می‌دهد.

منابع:

Institute of Medicine (IOM)

World Health Organization (WHO)

American Heart Association (AHA)

National Osteoporosis Foundation (NOF)

Mayo Clinic - Calcium Supplements