مدیریت فسفر در بیماران دیالیزی | راهنمای جامع
مقدمه:
نقش فسفر در بدن
فسفر یکی از مواد معدنی حیاتی برای بدن انسان است و در ساختار استخوانها، عملکرد سلول‌ها و تولید انرژی نقش اساسی دارد. فسفر در کنار کلسیم، استخوانها و دندان‌ها را قوی نگه می‌دارد، به تولید انرژی (ATP) کمک می‌کند و در عملکرد مغز و عضلات نقش دارد .در افراد سالم، کلیه‌ها فسفر اضافی را دفع می‌کنند؛ اما در بیماران کلیوی، به‌ویژه بیماران دیالیزی، این توانایی کاهش می‌یابد. تجمع فسفر در خون (هیپرفسفاتمی) میتواند سبب خارش، پوکی استخوان، رسوب کلسیم در رگ‌ها و افزایش خطر بیماری‌های قلبی شود. بنابراین کنترل میزان فسفر در بیماران دیالیزی اهمیت بالایی دارد و بخشی جدایی‌ناپذیر از رژیم درمانی آن‌هاست.
چرا فسفر زیاد برای بیماران دیالیزی خطرناک است؟
در بیماران دیالیزی، دفع فسفر از بدن دشوارتر است و افزایش آن منجر به تحریک غده پاراتیروئید و بروز اختلالات متابولیکی و استخوانی می‌شود. وقتی سطح فسفر خون بالا می‌رود (هایپرفسفاتمی)، مشکلات متعددی ایجاد می‌شود، شامل:
• پوکی استخوان و شکستگی‌ها: فسفر بالا باعث خروج کلسیم از استخوانها می‌شود.
• خارش شدید پوست: یکی از شایع‌ترین شکایات بیماران دیالیزی.
• رسوب کلسیم در عروق و قلب: که میتواند منجر به سخت شدن رگ‌ها، فشار خون بالا و افزایش خطر سکته قلبی یا مغزی شود.
• ضعف و خستگی: به دلیل اختلال در تعادل مواد معدنی بدن.
برای اطلاعات بیشتر مقاله فسفر، دشمن پنهان بیماران دیالیزی را مطالعه نمایید.
رژیم کم‌فسفر یعنی چه؟ چرا رعایت رژیم کم‌فسفر برای بیمار دیالیزی مهم است؟
رژیم کم‌فسفر به این معناست که بیمار باید مصرف خوراکی‌های پر از فسفر را محدود کند. همانطور که در بالا ذکر شد، مصرف مواد غذایی با فسفر بالا باعث هایپر فسفاتمی و مشکلات متعددی برای بیماران دیالیزی میگردد و رعایت رژیم کم فسفر باعث :
• جلوگیری از پوکی استخوان و شکستگی
• کاهش خارش و علائم آزاردهنده
• حفاظت از قلب و عروق
• بهبود کیفیت زندگی و طول عمر بیشتر میگردد.
منابع غذایی فسفر
فسفر در دو نوع ماده غذایی وجود دارد: طبیعی و افزودنی. فسفر طبیعی در مواد غذایی ارگانیک (مثل گوشت، لبنیات و حبوبات) جذب محدودتری دارد، در حالی که فسفر افزودنی در مواد فرآوری‌شده تقریباً به‌طور کامل جذب بدن می‌شود.
غذاهای پر فسفر:
• لبنیات پرچرب (شیر، پنیر، ماست زیاد)
• گوشت قرمز، مرغ، ماهی
• غلات کامل ( سبوس دار )
• آجیل‌ها و مغزها (بادام، گردو، پسته)
• تخم‌مرغ
• حبوبات (عدس، نخود، لوبیا)
• نوشابه‌های سیاه و نوشیدنی‌های گازدار تیره
• غذاهای فرآوری‌شده(سوسیس، کالباس و ....)
غذاهای کم‌فسفر مناسب بیماران دیالیزی:
• لبنیات کم‌فسفر (شیر کم‌چرب یا جایگزین‌های گیاهی مجاز با مشورت پزشک)
• برنج سفید و نان سفید
• گوشت تازه (غیر فرآوری‌شده)
• سبزیجات تازه (به‌جز برخی مثل نخودفرنگی یا لوبیا سبز پر فسفر هستند)
• میوه‌ها (سیب، انگور، هندوانه، گلابی)
• آب و چای بدون افزودنی‌های فسفاتی
نقش داروها در کنترل فسفر
گاهی رژیم غذایی به‌تنهایی کافی نیست. پزشک برای کنترل فسفر، داروهایی به نام فسفات بایندر (Phosphate binders) تجویز می‌کند. این داروها همراه غذا مصرف می‌شوند و باعث می‌شوند فسفر موجود در غذا جذب بدن نشود.بنابراین مهم است که حتما همراه غذا مصرف شود، نه قبل یا بعد از آن؛ زیرا این داروها به فسفر غذا باند شده و اجازه جذب آن را نمی دهند.
مکمل های کلسیم نیز در حفظ و تنطیم سطح فسفر در بدن کمک کننده هستند و به تقویت استخوانها کمک می کنند، اما مصرف بی رویه و بدون تجویز پزشک میتواند باعث رسوب کلسیم در کلیه و عروق خونی گردد و باعث تشکیل سنگ کلیه و مشکلات قلبی عروقی گردد.
چگونه جذب فسفر را کاهش دهیم؟(نکات تغذیه‌ای کاربردی)
• پرهیز از غذاهای آماده و کنسروی که فسفر افزوده دارند.
• جوشاندن مواد غذایی و دور ریختن آب پخت برای کاهش فسفر.
• استفاده از قرص‌های بایندر فسفات مانند Sevelamer یا Calcium acetate طبق دستور پزشک.
• تقسیم وعده‌های غذایی به چند وعده کوچک‌تر برای جذب متعادل‌تر.
• هم‌زمانی مصرف بایندر با وعده‌های اصلی غذا برای بیشترین اثر.
• از نوشابه‌های سیاه و غذاهای صنعتی و فرآوری شده، دوری کنید.
• در خرید مواد غذایی، واژه‌هایی مثل phosphate یا phosphoric acid را بررسی کنید.
• از حبوبات خیسانده و پخته‌شده با آب زیاد استفاده کنید تا فسفرشان کاهش یابد.
• وعده‌های غذایی را با میوه و سبزی تازه ترکیب کنید.
• رژیم غذایی‌تان را با مشورت متخصص تغذیه کلیوی تنظیم کنید.
برای اطلاعات بیشتر و جامع تر، مقاله اصول پخت و پز برای بیماران همودیالیزی را مطالعه نمایید.
بهترین زمان مصرف فسفر برای بیماران دیالیزی
بیماران باید غذاهای حاوی فسفر را همراه وعده‌های اصلی و در زمان مصرف داروهای بایندر فسفات بخورند تا دارو بتواند فسفر را در روده مهار کند. همچنین توصیه می‌شود مصرف مواد با فسفر بالا بلافاصله قبل از جلسات دیالیز انجام نشود تا فسفر خون بیش از حد بالا نرود.
نقش اپلیکیشن موبایل دیاسیس در کنترل فسفر بیماران دیالیزی
یکی از چالش‌های اصلی بیماران دیالیزی، پیگیری دقیق رژیم غذایی و سطح فسفر خون است. در این زمینه، اپلیکیشن موبایل دیاسیس میتواند یک دستیار هوشمند و مطمئن برای بیماران و تیم درمان باشد.
چگونه اپ موبایل دیاسیس میتواند مفید باشد؟
• کمک به خودمراقبتی بیمار و افزایش آگاهی از رژیم غذایی
• کاهش استرس و سردرگمی در انتخاب غذاهای مناسب
• امکان مداخله سریع پزشک در صورت مشاهده افزایش سطح فسفر
• بهبود همکاری بیمار و تیم درمان در مسیر کنترل بیماری
امکانات اپ دیاسیس برای مدیریت فسفر
لیست غذاهای مجاز و ممنوع : اپلیکیشن یک بانک جامع از مواد غذایی دارد که به صورت دسته بندی شده، میزان فسفرمواد غذایی را نشان می دهد؛ بیمار میتواند در مورد مصرف موار غذایی تصمیم گیری کند.
یادآوری مصرف داروهای بایندر فسفر: اپلیکیشن، زمان‌بندی داروهای بیمار را ذخیره می‌کند و با اعلان (Notification) به او یادآوری می‌کند.
اطلاع از آخرین وضعیت فسفر خون به همراه نمودار 12 ماهه: آخرین جواب فسفر خون و نتایج آزمایش‌های فسفر به‌صورت نمودار نمایش داده می‌شوند تا بیمار و پزشک تغییرات را بهتر پیگیری کنند.
آموزش تصویری و محتوای آموزشی ساده:
مقالات، ویدیوها و اینفوگرافی‌های آموزشی درباره رژیم کم‌فسفر در اپ موجود است.
پرسش و پاسخ سریع در مورد فسفر:
بیماران میتوانند سوالات خود را در مورد مواد غذایی یا رژیم کم فسفر در اپ وارد کنند و پاسخ خود را بر اساس منابع معتبر دریافت کنند.
نتیجه گیری:
فسفر ماده‌ای حیاتی در بدن است، اما در بیماران دیالیزی، تجمع آن میتواند باعث مشکلات جدی مانند پوکی استخوان، رسوب در عروق و افزایش خطر بیماری‌های قلبی شود. رعایت رژیم کم‌فسفر همراه با مصرف داروهای تجویز شده و دیالیز منظم، کلید کنترل فسفر خون و داشتن زندگی سالم‌تر است.
رعایت رژیم کم‌فسفر برای بیماران دیالیزی یک اصل حیاتی است. در کنار رژیم غذایی، دیالیز منظم و داروهای فسفات بایندر، استفاده از اپلیکیشن دیاسیس به بیماران کمک می‌کند تا کنترل دقیق‌تری بر روی تغذیه و سطح فسفر خود داشته باشند. این اپ نه‌تنها ابزاری برای یادآوری و آموزش است، بلکه پلی ارتباطی میان بیمار و تیم درمانی محسوب می‌شود.
رفرنس‌ها:
