بحران کمبود حیاتی محلول اسیدی همودیالیز
مقدمه:
در شرایط بحرانی فعلی نظام سلامت کشور، محلول اسیدی همودیالیز از یک ماده مصرفی ساده به کالایی راهبردی تبدیل شده است. کمبود شدید این محلول که به‌واسطه مشکلات اقتصادی و توقف تولید دو شرکت داخلی رخ داده، مراکز دیالیز کشور را با چالش‌های بزرگی مواجه کرده است. در این مقاله به معرفی این محلول حیاتی، ترکیبات آن، انواع محلول‌ها در ایران و جهان و راهکارهای علمی و عملی برای صرفهجویی ایمن و مؤثر و مدیریت مصرف در مراکز دیالیز کشور می‌پردازیم.
محلول اسیدی همودیالیز چیست؟
محلول دیالیز، ترکیبی از مواد شیمیایی است که در تماس با خون، به دفع مواد زاید و تنظیم الکترولیت‌ها کمک می‌کند. این محلول معمولاً از دو بخش اسیدی و بیکربناتی تشکیل شده است. محلول اسیدی، حاوی الکترولیت‌ها و اسیدهایی مانند اسید استیک یا سیتریک است که در دستگاه دیالیز با محلول بیکربنات ترکیب شده و محلول نهایی را ایجاد می‌کند. محلول های اسیدی برای درمان بیماران همودیالیز مورد استفاده قرار می گیرد. این محلول با کنستانتره بیکربنات ترکیب و با رقت مشخص شده برای پاکسازی سموم و مواد زائد از خون بیمار از طریق فرآیند انتشار در غشای نیمه تراوای صافی دیالیز، بکار می رود. محلول های همودیالیز در گالن های با حجم 5 لیتر و برای 5-4 ساعت همودیالیز مورد استفاده قرار می گیرد.
ترکیبات محلول اسیدی:
محلول اسیدی بسته به فرمولاسیون شامل ترکیبات زیر است:
• سدیم کلرید (NaCl)
• کلسیم کلرید (CaCl)
• پتاسیم کلرید (KCl)
• منیزیم کلرید (MgCl)
• گلوکز
• اسید استیک یا اسید سیتریک
انواع محلول دیالیز در جهان:
در حال حاضر محلول های اسیدی مطرح و موجود در دنیا که به برندهای مطرح در حوزه نفرولوژی مربوط می شوند، به شرح ذیل است:
• Fresenius: 16 نوع محلول اسیدی و 3 نوع محلول سیترات
• Baxter& Rockwell18 نوع محلول بر پایه اسید سیتریک و 20 نوع محلول بر پایه اسید استیک
• B Braun: 22 نوع محلول اسیدی
• NIPRO: 18 نوع کانسنتریت خشک و 30 نوع محلول اسیدی با غلظت های مختلف
انواع محلول اسیدی شرکت فرزنیوس
انواع کانسنتریت خشک شرکت فرزنیوس
انواع محلول اسیدی شرکت Baxter& Rockwell
BBRAUN انواع محلول های اسیدی شرکت
انواع محلول اسیدی همودیالیز در ایران:
در ایران محلول اسیدی که توسط چند شرکت مطرح تهیه و تولید می شود، محدود به یک نوع محلول اسیدی با پتاسیم 2 میلی اکی والان در لیتر است و در سال های اخیر تنها شرکت فارمد اقدام به تولید سه نوع محلول اسیدی با پتاسیم های مختلف نموده است که در نوع خود در کشور بدعت و نوآوری محسوب شده و مورد توجه فعالان در حوزه نفرولوژی قرار گرفته است.
نکات مهم در مصرف محلول همودیالیز:
1.از هر محلول دیالیز فقط و فقط برای یک بیمار استفاده کنید.
2.محلول اسیدی همودیالیز و پودر بیکربنات را بلافاصله قبل از مصرف با آب خالص ترکیب و رقیق کنید و باقیمانده محلول ها را پس از مصرف دور بریزید.
3.محلول اسیدی را کنترل کنید. این محلول باید کاملا شفاف و بدون کدورت باشد.
4.در صورت آسیب دیدگی و یا باز بودن درب محلول، از استفاده آن خودداری کنید.
5.به هیچ وجه از پودر و محلول باقیمانده برای بیمار دیگر، استفاده نکنید.
6.محلول های اسیدی با غلظت های پتاسیم مختلف، تولید و در اختیار شما قرار گرفته است. بر اساس شرایط بالینی بیمار، امکان انتخاب محلول مناسب وجود دارد.
7.به برچسب روی محلول و کارتن محصول دقت کنید. میزان پتاسیم محلول اسیدی با اعداد و نشانه های قرمز رنگ و نمایش داده شده است.
8.دقت کنید که مطابق سنجه های اعتبار بخشی وزارت بهداشت، محلول دیالیز داروی پرخطر معرفی شده است. بنابراین با توجه به تنوع محلول های اسیدی، با توجه به دستور و تجویز پزشک معالج، لازم است پرستاران دقت لازم را بعمل آورند.
9.سرپرستاران مراکز دیالیز می توانند با نصب برچسب پرخطر بر روی محلول های اسیدی با پتاسیم 1 و 3 و جداسازی محل نگهداری آنها از محلول های اسیدی 2، بروز خطا را در شناسایی محلول های اسیدی، در کارکنان خود به حداقل رسانند.
بحران فعلی در تأمین محلول اسیدی در ایران:
با تعطیلی دو شرکت تولیدکننده بدلیل مشکلات مالی و عدم صرفه اقتصادی، کشور با کمبود شدید محلول همودیالیز مواجه شده است. وزارت بهداشت در تاریخ 16/12/1403 با تشکیل جلسه اضطراری، مصوب نمود که تمامی تولیدکنندگان محلول ملزم به ادامه تولید شده و حجم محلول‌ها جهت جلوگیری از اتلاف، تا اطلاع ثانوی از 5 لیتر به 4 لیتر کاهش یابد. در بحران فعلی، هر لیتر محلول ارزشمند است. با آموزش صحیح و مشارکت فعال تیم درمان، می‌توان از بیماران و نظام سلامت محافظت کرد. صرفهجویی آگاهانه، ایمن و علمی تنها راه عبور از این بحران است.
با کاهش تنها یک لیتر از حجم محلول اسیدی در هر درمان دیالیز و در نظر گرفتن مجموع ۵٬۷۵۰٬۰۰۰ درمان دیالیز در سال، می‌توان سالانه از اتلاف حجم عظیمی از منابع ارزشمند آب و مواد اولیه تولید محلول جلوگیری کرد. این صرفهجویی چشمگیر، نه‌تنها به کاهش تولید زباله‌های بیمارستانی و کاهش بار زیستمحیطی کمک می‌کند، بلکه نشان می‌دهد هر لیتر محلول، ارزشی فراتر از یک مایع درمانی دارد و تنها با کاهش حجم یک لیتر از آن می توان ظرفیت تولید محلول را تا 20% افزایش داد. با آموزش صحیح تیم درمان و مشارکت علمی در مدیریت مصرف، می‌توان به شکلی ایمن و پایدار، از منابع ملی و بیماران محافظت و تداوم درمان بیماران دیالیز را در بحران ها و کمبودها، مدیریت کرد.
نقش پرستاران در صرفهجویی ایمن:
در چنین شرایطی، پرستاران خط مقدم صرفهجویی و مدیریت مصرف مؤثر هستند. در این باره راهکارهای زیر پیشنهاد می شوند:
• عدم استفاده از محلول های باقیمانده سایر دستگاه ها
• آماده‌سازی دستگاه بلافاصله پیش از شروع دیالیز بیمار
• قرار دادن دستگاه در حالت Bypass در زمان توقف دیالیز
• تنظیم میزان جریان محلول 500 CC/min جهت جلوگیری از مصرف بیش از نیاز استاندارد
• قطع جریان محلول (Flow) دستگاه دیالیز در زمان توقف دیالیز
نتیجه‌گیری:
در شرایط بحرانی کنونی که کشور با کمبود شدید محلول اسیدی همودیالیز مواجه است، هر لیتر محلول به اندازه‌ای ارزشمند است که میتواند ضامن ادامه حیات یک بیمار دیالیزی باشد. در چنین وضعیتی، بی‌توجهی یا مصرف نادرست حتی مقادیر اندک از این محلول میتواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به سلامت بیماران و عملکرد مراکز دیالیز وارد کند.
آنچه امروز بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد، آموزش دقیق و علمی به تیم‌های درمان، به‌ویژه پرستاران دیالیز است؛ زیرا این گروه نقش محوری در مدیریت مصرف محلول‌ها و اجرای درست فرآیند درمان دارند. مشارکت آگاهانه، مسئولانه و فعال تیم درمان، نه تنها به ارتقاء کیفیت خدمات منجر میشود، بلکه میتواند از تحمیل فشار مضاعف بر نظام سلامت جلوگیری کرده و بحران موجود را به فرصت آگاهی و بهبود تبدیل کند. عبور از این شرایط دشوار تنها با صرفهجویی علمی، ایمن و مبتنی بر اصول آموزشی ممکن است؛ رویکردی که هم به نفع بیماران و هم به سود سیستم درمان کشور است.
منبع:
چرا حجم محلول اسیدی همودیالیز از ۵ لیتر به ۴ لیتر کاهش یافته است؟
آیا کاهش حجم محلول به ۴ لیتر، کیفیت درمان بیماران دیالیزی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
تیم پرستاری چه نقشی در مدیریت بحران محلول دیالیز دارد؟
چرا نباید از محلولهای باقیمانده درمان قبلی استفاده شود؟
کاهش یک لیتر محلول در هر درمان چه تأثیر اقتصادی و محیطزیستی دارد؟
