بار اقتصادی نارسایی کلیه؛ هزینه واقعی دیالیز بر نظام سلامت ایران
تازه‌ترین پژوهش انجام‌شده توسط گروهی از پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی بوشهر و منتشرشده در مجله Health Economics Review (2025) برای نخستین بار ابعاد اقتصادی این بحران را در ایران بررسی کرده است.
طبق یافته‌های این مطالعه، هزینه همودیالیز در ایران در سال ۲۰۲۲ معادل ۹۷۷ میلیون دلار بر مبنای برابری قدرت خرید (PPP) بوده است؛ یعنی نزدیک به ۰.۳% تولید ناخالص داخلی کشور یا (GDP) این عدد، تصویری واقعی از بار مالی سنگینی است که درمان بیماران کلیوی بر دوش نظام سلامت ایران گذاشته است. داده‌های مربوط به تعداد بیماران، هزینه‌های درمان، بستری، لوازم مصرفی، خدمات فنی و پرسنلی از سیستم اطلاعات سلامت (HIS) و منابع رسمی وزارت بهداشت استخراج شده‌اند.
مدل محاسبه هزینه های دیالیز:
تحلیل با استفاده از روشBottom-Up Approach انجام شد، به این معنا که ابتدا هزینه‌های هر بیمار محاسبه و سپس برای کل جمعیت بیماران برآورد گردید. هزینه‌ها به دو دسته اصلی تقسیم شدند:
هزینه‌های مستقیم دیالیز (Direct Costs)
شامل خدمات پرستاری، داروها، تجهیزات، صافی‌ها، پودر بیکربنات، هزینه‌های فنی و نیروی انسانی
هزینه‌های غیرمستقیم دیالیز (Indirect Costs)
شامل کاهش بهره‌وری ناشی از بیماری، غیبت از کار، استراحت در منزل و مرگ زودرس
نتایج کلیدی:
نتایج نشان داد که مرگ زودرس بیماران دیالیزی بزرگ‌ترین عامل هزینه‌زای غیرمستقیم است. از سوی دیگر، هزینه نیروی انسانی و تعرفه‌های فنی در بخش مستقیم، بیشترین سهم را دارند؛ که نشان‌دهنده تمرکز مالی بالا بر خدمات بالینی است.
تحلیل یافته‌ها:
این مطالعه نشان می‌دهد که هزینه همودیالیز در ایران نه‌تنها بالا، بلکه در حال رشد سریع است. با افزایش سالانه ۵ تا ۶ درصدی بیماران نارسایی کلیه، در سال‌های آینده انتظار می‌رود هزینه‌های کلی دیالیز به‌شدت افزایش یابد. به‌ویژه اینکه ۵۳.۷٪ بیماران نارسایی کلیه در ایران تحت درمان همودیالیز هستند و سهم دیالیز صفاقی کمتر از یک درصد است. این موضوع بیانگر تمرکز بیش از حد سیستم سلامت بر یک روش درمانی پرهزینه است.
در مقایسه بین‌المللی، هزینه درمان هر بیمار همودیالیزی در ایران در محدوده بالاتر از کشورهای منطقه (مانند لبنان یا مصر) و پایین‌تر از کشورهای توسعه‌یافته (مانند آمریکا) است. با این حال، نسبت هزینه به تولید ناخالص داخلی کشور در ایران بسیار بالا ارزیابی می‌شود.
جدول مقایسه بین‌المللی هزینه همودیالیز:
در واقع، تفاوت بزرگ بین برآوردهای ایران ناشی از تفاوت در روش محاسبه (PPP) و لحاظ کردن هزینه‌های غیرمستقیم و مرگ زودرس در مدل جدید است که آن را واقع‌بینانه‌تر می‌سازد.
پیامدهای سیاستی دیالیز برای ایران:
توسعه راهبردهای پیشگیری از CKD
پیشگیری از نارسایی کلیه از نظر اقتصادی بسیار به‌صرفه‌تر از درمان است. تقویت برنامه‌های غربالگری دیابت و فشار خون باید در اولویت سیاست‌گذاران قرار گیرد.
استفاده از فناوری‌های نوین مانند پرونده الکترونیک دیالیز
ثبت دقیق داده‌های درمان، هزینه‌ها و پیامدهای بیماران در پرونده الکترونیک دیالیز (EHR for Dialysis) می‌تواند ابزار تصمیم‌گیری بسیار قدرتمندی برای دانشگاه‌های علوم پزشکی و مراکز درمانی باشد.
بهینه‌سازی مصرف منابع و تجهیزات
با توجه به سهم بالای تعرفه‌های فنی در هزینه نهایی، استفاده از صافی هایفلاکس High Flux و استریل گاما و همچنین پودرهای بیکربنات 550 گرمی و محلول اسیدی 4 لیتری می‌تواند در بلندمدت صرفه‌جویی قابل توجهی ایجاد کند.
ارتقای نقش پرستاران در مدیریت درمان
آموزش پرستاران دیالیز برای پایش شاخص‌های کیفیت دیالیز و پارامترهای KT/V، یکی از کلیدهای کاهش هزینه‌های غیرمستقیم (مانند بستری و مرگ زودرس) است.
استفاده از مدل‌های هوش مصنوعی در مدیریت بالینی
همان‌طور که پژوهش‌های اخیر RRI نشان داده‌اند، مدل‌های هوش مصنوعی (AI) می‌توانند در پیش‌بینی نارسایی دسترسی عروقی فیستول، مدیریت مایعات و آنمی بیماران نقش مؤثری داشته باشند.
نتیجه‌گیری:
دیالیز در ایران نه‌فقط یک چالش درمانی، بلکه یک مسئله اقتصادی و اجتماعی است. هزینه سالانه دیالیز معادل ۰.۳٪ از GDP ایران، نشانگر فشاری بزرگ بر منابع عمومی و بیمه‌ای است. حرکت به‌سمت پیشگیری، دیجیتالی‌سازی داده‌ها، بهینه‌سازی منابع، و افزایش بهره‌وری نیروی انسانی می‌تواند مسیر پایدارتری برای نظام سلامت رقم بزند.
منبع:
