قطب سلامت دیجیتال خاورمیانه، رقابت نزدیک عربستان و امارات

شتاب رشد در حوزه سلامت دیجیتال:

خاورمیانه در 2-3 سال اخیر با چند حرکت کلیدی، به یکی از کانون‌های تحول سلامت دیجیتال تبدیل شده است. راه‌اندازی و گسترش «بیمارستان مجازی سِحَة» در عربستان به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز مجازی جهان، برنامه‌های یکپارچه‌سازی و گسترش تله‌مدیسین در امارات و رشد شتابان بازار و سرمایه‌گذاری در سلامت دیجیتال و AI همه برنامه های در حال اجرا هستند.

برآوردها نشان می‌دهد اندازه بازار سلامت دیجیتال خاورمیانه حدود ۱۰.۹ تا ۲۱.۸ میلیارد دلار در ۲۰۲۴ برآورد می شود و بنا بر منابع مختلف تا سال۲۰۳۳ بین 23%-7% رشد خواهد کرد. این تفاوت در برآوردها ناشی از روش‌ های مختلف، زیر‌مجموعه ها و دامنه جغرافیایی است، اما بیانگر یک پیام واحد است: شتاب رشد در حوزه سلامت دیجیتال، واقعی است.

چرا قطب سلامت دیجیتال؟

سه نیروی محرک کلیدی در حیطه سلامت دیجیتال و هوش مصنوعی شامل:

پروژه‌های ملی با مقیاس بسیار بزرگ

عربستان در قالب Vision 2030 سلامت، “Seha Virtual Hospital” را به‌عنوان موتور تله‌مدیسین و خدمات تخصصی از راه دور مستقر کرده است؛ این شبکه اکنون صدها بیمارستان را پوشش می‌دهد و ظرفیت خدمت‌رسانی سالانه صدها هزار بیمار را هدف گرفته است. گزارش‌های رسمی وزارت بهداشت عربستان از پشتیبانی ۱۷۰ بیمارستان و ارائه ۲۹ خدمت تخصصی اصلی و بیش از ۷۳ خدمت فوق‌تخصصی سخن می‌گویند. منابع بین‌المللی نیز آن را بزرگ‌ترین بیمارستان مجازی جهان توصیف کرده‌اند.

چارچوب‌های حاکمیتی و تنظیم‌گری پویا

امارات با همسوسازی برنامه‌های سلامت دیجیتال با Vision 2031، از توسعه تله‌مدیسین و پلتفرم‌های خدمات یکپارچه حمایت می‌کند و در ماه‌های اخیر خدمات تله‌مدیسین و کلینیک‌های مجازی را گسترش داده و حتی پلتفرم ملی یکپارچه دیجیتال برای مجوزدهی حرفه‌ای تا ۲۰۲۶ را اعلام کرده است؛ اقدامی که فرایندهای صدور پروانه برای بیش از ۲۰۰ هزار متخصص سلامت را دیجیتال و یکپارچه می‌کند.

اکوسیستم نوآوری و سرمایه‌گذاری منطقه‌ای

سرمایه‌گذاری جهانی سلامت دیجیتال در ۲۰۲4 مجدداً بازگشت رشد داشته و سهم AI از سبد سرمایه‌گذاری‌ها افزایش یافته است. در سطح استارتاپ‌ها، پلتفرم‌هایی چون Altibbi با جذب سرمایه سری B (۴۴ میلیون دلار در ۲۰۲۲) و مجموع ۵۳ میلیون دلار تا ۲۰۲۵، نشان‌دهنده بلوغ بازار تقاضای سلامت دیجیتال در کشورهای عربی‌ است. نقشه بازیگران: چه کشورهایی پیشتازند؟

عربستان سعودی با بیمارستان مجازی :“Seha Virtual Hospital”

نماد تحول خدمات از راه دور؛ در اکتبر ۲۰۲۴، وزارت بهداشت عربستان از به‌کارگیری Digital Health Twin در مقیاس ملی و یکپارچگی با اپلیکیشن " صحّتی" و دسترسی ده‌ها میلیونی خبر داد؛ جهت‌گیری که بستر تحلیل‌های پیشرفته و شخصی‌سازی مراقبت ها را فراهم می‌کند. "صحّتی" بخشی از برنامه بزرگ چشم‌انداز عربستان تا سال 2030 است و نقش مهمی در دیجیتال‌سازی خدمات سلامت دارد. این اپ معمولاً با بیمارستان مجازی صحّة (Seha Virtual Hospital) یکپارچه عمل می‌کند و به شهروندان امکان می‌دهد خدمات تخصصی و فوق‌تخصصی را از راه دور دریافت کنند. در واقع، "صحّتی" کانال اصلی دسترسی مردم به خدمات Digital Health Twin و تله‌مدیسین در عربستان است و میلیون‌ها کاربر فعال دارد.

معرفی اپلیکیشن "صحّتی":

• مالکیت و مدیریت: وزارت بهداشت عربستان سعودی

• هدف اصلی: ارائه یک پلتفرم یکپارچه خدمات سلامت دیجیتال به شهروندان و افراد مقیم عربستان

خدمات کلیدی:

• رزرو نوبت مراکز بهداشتی و درمانی (کلینیک‌ها، بیمارستان‌ها)

• دسترسی به پرونده الکترونیک سلامت (سوابق درمان، آزمایش‌ها، نسخه‌ها)

• مشاوره پزشکی از راه دور (تله‌مدیسین)

• پیگیری واکسیناسیون و تست‌های سلامت

• ارزیابی سبک زندگی و برنامه‌های ارتقای سلامت

• دسترسی به گواهی‌های دیجیتال سلامت (گواهی واکسن)

• امارات متحده عربی:

امارات متحده عربی در سال‌های اخیر با رویکردی نوآورانه در حال گسترش زیرساخت‌های سلامت دیجیتال است. از راه‌اندازی کلینیک‌های مجازی و توسعه خدمات تله‌مدیسین گرفته تا ایجاد پلتفرم یکپارچه مجوزدهی برای حرفه‌مندان سلامت، این کشور توانسته مسیر تحول را هموار کند.

علاوه بر این، استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی (AI) و بلاک‌چین در نظام سلامت، امارات را به یکی از پیشگامان منطقه در دیجیتال‌سازی خدمات پزشکی تبدیل کرده است. امارات متحده عربی به‌عنوان اولین کشور جهان وزیر هوش مصنوعی منصوب کرده است و در سال ۲۰۲۳ توافق‌نامه‌ای با شرکت نرم‌افزاری Care AI برای پیشبرد ابتکارات سلامت خود امضا کرده است.

قطر:

Oracle Cerner در مقیاس سیستمیک برای تسریع تحقیق و بهبود پیامدها نمونه‌ای از زیرساخت داده‌ای پیشرفته در منطقه است. Oracle Cerner یک شرکت پیشرو در حوزه فناوری سلامت و ارائه‌دهنده سیستم‌های پرونده الکترونیک سلامت (EHR) و راهکارهای دیجیتال درمانی است. این شرکت که اکنون زیرمجموعه اوراکل محسوب می‌شود، ابزارهایی برای مدیریت داده‌های بیمار، هماهنگی مراقبت، تحلیل‌های بالینی و بهبود کارایی بیمارستان‌ها ارائه می‌دهد. در بسیاری از کشورها، از جمله پروژه‌های بزرگ در خاورمیانه مثل قطر، نقش کلیدی در ایجاد زیرساخت‌های یکپارچه سلامت دیجیتال ایفا می‌کند و به بیمارستان‌ها و دولت‌ها کمک می‌کند تا مراقبت مبتنی بر داده را در مقیاس ملی توسعه دهند.

اسرائیل

اسرائیل به‌عنوان یکی از مراکز نوآوری جهان، جایگاه ویژه‌ای در فناوری‌های پزشکی و سلامت دیجیتال دارد. حضور شرکت‌ها و استارتاپ‌های این کشور در فهرست Top 100 Health Tech 2024 و سهم بالای صنعت های‌تک از اقتصاد ملی، بیانگر تراکم دانش، سرمایه انسانی و ظرفیت بالای تحقیق و توسعه است. این کشور در مرزهای نوآوری‌های پزشکی، به‌ویژه در زمینه هوش مصنوعی، تحلیل داده‌های سلامت و ابزارهای دیجیتال درمانی فعال است. با این حال، شرایط سیاسی و بازار منطقه‌ای باعث می‌شود مسیر همکاری‌های فرامرزی اسرائیل در حوزه سلامت دیجیتال متفاوت و محدودتر از سایر کشورهای خاورمیانه باشد.

اندازه بازار سلامت دیجیتال خاورمیانه:

• اندازه بازار سلامت دیجیتال خاورمیانه ۲۰۲۴: بین 10-21 میلیارد دلار

• چشم‌انداز ۲۰۳۳: بین 40-60 میلیارد دلار

چه چیزی خاورمیانه را متمایز می‌کند؟

• مقیاس ملی و سرعت اجرا: از راه‌اندازی تا مقیاس‌پذیری در بازه زمانی کوتاه

• رویکرد بالادستی و :Cross-Sector همسویی وزارتخانه‌ها، سازمان های بیمه، رگولاتوری و فناوری

• ترکیب تله‌مدیسین + AI + داده‌های یکپارچه: از پرونده الکترونیک سلامت تا دوقلوهای دیجیتال دوقلوی سلامت دیجیتال (Digital Health Twin) چیست؟

دوقلوی سلامت دیجیتال یک مدل مجازی و هوشمند از یک شیء، سیستم یا حتی یک موجود زنده (مثل بدن انسان) است که به‌طور مداوم با داده‌های واقعی به‌روزرسانی می‌شود. در حوزه سلامت، دوقلوی دیجیتال یعنی ایجاد یک نسخه دیجیتال از بدن، اندام یا وضعیت سلامت یک بیمار بر اساس داده‌های پزشکی، آزمایشگاهی، ژنتیکی و حتی سبک زندگی او. این مدل دیجیتال می‌تواند رفتار واقعی بدن را شبیه‌سازی کند و به پزشکان امکان دهد که:

• وضعیت بیمار را مانیتور کنند.

• پیامد درمان‌ها را پیش‌بینی کنند.

• و حتی قبل از اجرای درمان روی بدن واقعی، آن را در دوقلوی دیجیتال آزمایش کنند.

مثال ساده:

فرض کنید بیمار نارسایی قلبی دارید. با داده‌های بالینی و پوشیدنی‌های سلامت، یک دوقلوی دیجیتال قلب ساخته می‌شود. پزشک می‌تواند داروهای مختلف یا تنظیمات دستگاه قلبی را روی این نسخه دیجیتال امتحان کند و نتیجه را ببیند، بدون اینکه خطری برای بیمار ایجاد شود.

فرصت‌ها برای بازیگران (بیمارستان‌ها، استارتاپ‌ها، سرمایه‌گذاران):

• بیمارستان‌ها و شبکه‌های درمانی:

ادغام تله‌مدیسین در مسیرهای بالینی، کلینیک‌های مجازی برای بیماری‌های مزمن (دیابت/قلب/کلیه) و مراقبت پس از ترخیص با مانیتورینگ از راه دور

• استارتاپ‌ها:

خدمات B2B2C و یکپارچگی با اپ‌های ملی

• سرمایه‌گذاران:

تمرکز بر AI-enabled care، Remote Patient Monitoring، Virtual Care

چالش‌ها و ریسک‌ها (برای تصمیم‌گیران):

• استانداردسازی و سازگاری داده‌ها:

همگرایی بین EHR ها و اپ‌ها هنوز نیازمند کار حاکمیتی و فنی است.

• تنظیم‌گری تله‌مدیسین و مجوزدهی:

امارات در مسیر یکپارچه‌سازی است؛ سایر کشورها نیز برای مقیاس‌پذیری به چارچوب‌های مشابه نیاز دارند.

• نیروی انسانی و مهارت‌های دیجیتال:

موفقیت Care Virtual بدون ارتقای مهارت‌های تیم‌های درمانی پایدار نمی‌ماند؛ آموزش و تغییر فرهنگ سازمانی ضروری است.

راهنمای عملی برای سازمان‌ها:

• ارزیابی آمادگی دیجیتال

زیرساخت ها، یکپارچگی با EHR، استانداردهای تبادل داده ها

• طراحی مسیرهای بالینی دیجیتال:

انتخاب موارد با بازده سریع (پیگیری بیماران نارسایی قلبی، دیابت، دیالیز)

• پایلوت با KPI روشن:

نرخ پذیرش، کاهش زمان انتظار، کاهش مراجعه غیرضروری

• همسویی با رگولاتور:

به‌روزرسانی پروتکل‌های تله‌مدیسین، حفظ حریم داده، رضایت آگاهانه دیجیتال

• توانمندسازی نیروی انسانی:

آموزش مهارت‌های تله‌مدیسین، ارتباط مجازی و استفاده از ابزارهای مانیتورینگ

• پایش و بهبود مستمر:

داشبوردهای آنلاین برای کیفیت و ایمنی، و فازبندی مقیاس‌پذیری

• شبکه منطقه‌ای:

همکاری‌های فرامرزی (کلینیک مجازی مشترک، ‌تشخیص از راه دور تخصصی) با توجه به چارچوب‌های حقوقی کشورها

نتیجه گیری استراتژیک:

خاورمیانه در آستانه تثبیت جایگاه خود به‌عنوان قطب نوظهور سلامت دیجیتال است. عربستان با Seha و نوآوری‌های مقیاس‌ملی، امارات با رگولاتوری پیشرو و یکپارچه‌سازی مجوزدهی و کشورهایی مانند قطر با زیرساخت داده‌ای قوی، مسیر را روشن کرده‌اند. با وجود تفاوت در برآوردهای بازار، مسیر رشد بسیار روشن است: تلاقی تله‌مدیسین، AI و یکپارچگی داده ها و پشتیبانی سیاست‌های ملی که برای کسب‌وکارها و نظام‌های سلامت و زمان مناسب اقدام برای پایلوت‌های هدفمند، همگرایی با تنظیم‌گر و سرمایه‌گذاری روی مهارت‌های دیجیتال تیم‌های درمان است.

منابع:

gulfbusiness

weforum

globenewswire