خارش پوست بیماران دیالیزی کیفیت زندگی را کاهش می دهد؟

مقدمه

خارش مزمن یکی از عوارض رایج در بیماران دیالیزی است که به دلیل اختلالات متابولیک، تغییرات سیستم ایمنی و انباشت مواد زائد در بدن ایجاد می‌شود. این عارضه نه تنها به‌صورت فیزیکی آزاردهنده است، بلکه اثرات روانی و اجتماعی گسترده‌ای دارد و می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را به شدت کاهش دهد.

علل خارش در بیماران دیالیزی

خارش در بیماران دیالیزی یک عارضه شایع و پیچیده است که می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. این عارضه به دلیل تعاملات پیچیده بین عوامل متابولیک، ایمونولوژیک و محیطی رخ می‌دهد. در ادامه، علل مختلف خارش در این بیماران به‌صورت کامل و دقیق بررسی شده است:

انباشت سموم اورمیک

یکی از اصلی‌ترین دلایل خارش در بیماران دیالیزی، انباشت سموم اورمیک در بدن است.

توکسین‌ها:

این سموم که به دلیل کاهش عملکرد کلیه‌ها در بدن انباشته می‌شوند، می‌توانند به گیرنده‌های عصبی پوست آسیب برسانند و خارش ایجاد کنند.

تأثیر مواد معدنی:

تجمع موادی مانند فسفر و کلسیم در خون می‌تواند باعث تحریک پوست و ایجاد خارش شود.

اختلال در تعادل الکترولیت‌ها

تغییرات در سطح برخی از الکترولیت‌ها، به‌ویژه کلسیم و فسفر، می‌تواند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم خارش ایجاد کند.

هایپرفسفاتمی (فسفر بالا):

سطح بالای فسفر در خون می‌تواند باعث رسوب کلسیم-فسفات در پوست شود که خارش شدید ایجاد می‌کند.

کاهش سطح منیزیم:

پایین بودن سطح منیزیم نیز می‌تواند به تحریک پوستی و خارش منجر شود.

خشکی پوست (گزروزیس)

• بسیاری از بیماران دیالیزی از خشکی شدید پوست رنج می‌برند که یکی از عوامل اصلی خارش است.

• کاهش عملکرد غدد تعریق و کاهش تولید چربی طبیعی پوست، باعث خشک شدن و ترک‌خوردگی پوست می‌شود.

تغییرات سیستم ایمنی

فعالیت بیش از حد سیتوکین‌ها:

در بیماران دیالیزی، افزایش سطح برخی از مواد شیمیایی التهابی مانند اینترلوکین-۶ (IL-6) و فاکتور نکروز تومور آلفا (TNF-α) می‌تواند باعث تحریک گیرنده‌های عصبی در پوست شود.‌

اختلال در سیستم ایمنی:

نارسایی کلیوی و دیالیز باعث تغییر در عملکرد سیستم ایمنی می‌شود که می‌تواند خارش را تشدید کند.

هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه

• در بیماران دیالیزی، فعالیت بیش از حد غدد پاراتیروئید به دلیل اختلال در تعادل کلسیم و فسفر رخ می‌دهد.

• هورمون پاراتیروئید بالا (PTH) می‌تواند به پوست آسیب برساند و خارش ایجاد کند.

بیماری‌های پوستی همراه

بیماران دیالیزی به دلیل سیستم ایمنی ضعیف‌تر، مستعد بیماری‌های پوستی خاصی هستند که می‌توانند باعث خارش شوند:

اگزما و پسوریازیس:

این بیماری‌های پوستی در بیماران دیالیزی شیوع بیشتری دارند.

عفونت‌های پوستی:

عفونت‌های قارچی یا باکتریایی نیز می‌توانند خارش را تشدید کنند.

آلرژی به مواد مورد استفاده در دیالیز

برخی بیماران ممکن است به مواد موجود در فیلتر دیالیز یا مواد ضدعفونی‌کننده آلرژی داشته باشند که می‌تواند باعث خارش شود.

بیماری‌های سیستمیک همراه

بسیاری از بیماران دیالیزی دارای بیماری‌های زمینه‌ای هستند که ممکن است باعث خارش شوند:

دیابت:

بیماران دیابتی مستعد خشکی پوست و نوروپاتی هستند که می‌تواند به خارش منجر شود.

بیماری‌های کبدی:

بیماری‌های مزمن کبدی و تجمع بیلی‌روبین در خون می‌تواند عامل دیگری برای خارش باشد.

عوامل روان‌شناختی

اضطراب و استرس:

استرس مزمن می‌تواند گیرنده‌های عصبی پوست را تحریک کند و خارش ایجاد کند.

افسردگی:

بیماران مبتلا به افسردگی ممکن است حساسیت بیشتری به علائم خارش داشته باشند.

کمبود ویتامین‌ها و مواد مغذی

• کمبود ویتامین D و برخی از ویتامین‌های گروه B در بیماران دیالیزی شایع است و می‌تواند به خارش منجر شود.

سایر علل احتمالی

سمیت دارویی:

برخی از داروهایی که برای کنترل بیماری‌های زمینه‌ای استفاده می‌شوند، ممکن است به‌عنوان یک عارضه جانبی خارش ایجاد کنند.

کیفیت پایین دیالیز:

اگر دیالیز به‌طور مؤثر سموم را از بدن حذف نکند، احتمال بروز خارش افزایش می‌یابد.

تأثیر خارش بر کیفیت زندگی در بیماران دیالیزی

تأثیرات جسمی

اختلال در خواب

خارش مداوم به‌ویژه در شب باعث اختلال در خواب بیماران می‌شود. کمبود خواب می‌تواند منجر به خستگی مزمن، کاهش تمرکز و افت عملکرد روزانه شود. بیماران ممکن است به دلیل خارش شبانه از بی‌خوابی رنج ببرند که این امر کیفیت کلی زندگی را کاهش می‌دهد.

آسیب‌های پوستی

• خراشیدن پوست در پاسخ به خارش منجر به ایجاد زخم‌های سطحی و عفونت‌های پوستی می‌شود.

• این زخم‌ها ممکن است به‌خصوص در بیماران با سیستم ایمنی ضعیف، به عفونت‌های شدید و مقاوم به درمان تبدیل شوند.

درد و ناراحتی مداوم

• خارش شدید می‌تواند حس مداوم ناراحتی و درد را ایجاد کند که فعالیت‌های روزانه بیماران را محدود می‌کند.

تأثیرات روانی

افزایش اضطراب و استرس

خارش طولانی‌مدت باعث افزایش استرس روانی در بیماران می‌شود. این استرس ممکن است ناشی از نگرانی در مورد شدت و دلایل خارش یا ناتوانی در کنترل آن باشد.

افسردگی

دبیماران دیالیزی که دچار خارش شدید هستند، بیشتر در معرض افسردگی قرار دارند. این مسئله به دلیل ناتوانی در مدیریت علائم و کاهش کیفیت زندگی رخ می‌دهد.

کاهش عزت‌نفس

زخم‌های ناشی از خارش و ظاهر پوست آسیب‌دیده ممکن است بر تصویر ذهنی بیمار از خود تأثیر بگذارد و عزت‌نفس او را کاهش دهد.

تأثیرات اجتماعی

انزوای اجتماعی

خارش مداوم و رفتارهایی مانند خراشیدن پوست در محیط‌های عمومی ممکن است باعث خجالت بیمار شود و او را از شرکت در فعالیت‌های اجتماعی بازدارد. بیماران ممکن است به دلیل نگرانی از واکنش دیگران به ظاهر پوست خود، از تعاملات اجتماعی پرهیز کنند.

کاهش کیفیت روابط خانوادگی

استرس ناشی از خارش و بی‌خوابی ممکن است به تنش‌های خانوادگی و کاهش کیفیت روابط با اعضای خانواده منجر شود.

کاهش بهره‌وری در محیط کار

خارش مداوم می‌تواند بر تمرکز و عملکرد کاری بیمار تأثیر بگذارد و حتی ممکن است باعث از دست دادن فرصت‌های شغلی شود.

تأثیرات اقتصادی

هزینه‌های درمان

خارش در بیماران دیالیزی ممکن است نیازمند درمان‌های مختلف دارویی و غیر دارویی باشد که هزینه‌های زیادی را به بیمار تحمیل می‌کند. استفاده مکرر از مرطوب‌کننده‌ها، داروهای ضدخارش و مشاوره‌های پزشکی، هزینه‌های بیشتری را به زندگی بیماران اضافه می‌کند.

کاهش توانایی کار

• اختلال در خواب و خستگی ناشی از خارش می‌تواند بر توانایی بیمار برای کار و کسب درآمد تأثیر منفی بگذارد.

تأثیر بر درمان دیالیز

کاهش تحمل درمان

بیماران دیالیزی که از خارش رنج می‌برند، ممکن است تحمل کمتری نسبت به جلسات دیالیز داشته باشند. این مسئله می‌تواند منجر به کاهش همکاری آن‌ها در فرآیند درمان شود.این مساله به دلیل ایجاد سیکل معیوب درمان می تواند باعث تشدید علائم بیماری از جمله خارش در بیماران شود.

اختلال در تمرکز

خارش شدید می‌تواند تمرکز بیمار را در طول جلسات دیالیز کاهش دهد و تجربه درمانی او را سخت‌تر کند.

تأثیرات معنوی

کاهش کیفیت زندگی معنوی

بیماران ممکن است احساس کنند که خارش مداوم نوعی تنبیه یا آزمایش است که باعث کاهش امید و انگیزه معنوی آن‌ها می‌شود.

بررسی تحقیقات جدید در زمینه خارش بیماران دیالیزی

در سال‌های اخیر، تحقیقات جدیدی در زمینه خارش مرتبط با بیماران دیالیزی (CKD-associated pruritus) انجام شده که بر مدیریت بهتر این عارضه متمرکز بوده‌اند. در ادامه به چند مطالعه مهم و نوآوری‌های درمانی اشاره می‌کنیم:

معرفی داروی "دیلویکسولانت" (Difelikefalin)

این دارو که اخیراً توسط FDA تأیید شده است، به‌صورت تزریقی برای بیماران دیالیزی تجویز می‌شود و اثربخشی خود را در کاهش خارش شدید در مطالعات بالینی نشان داده است. دیلویکسولانت با تأثیر بر گیرنده‌های کاپا اپیوئید در سیستم عصبی مرکزی عمل کرده و به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک می‌کند.

آزمایش‌های بالینی جدید برای HSK21542

یکی دیگر از داروهای پیشرو در این زمینه، HSK21542 است که در فاز سوم آزمایش‌های بالینی بررسی شده است. این دارو برای خارش متوسط تا شدید مرتبط با دیالیز طراحی شده و نتایج امیدوارکننده‌ای در کاهش علائم و بهبود راحتی بیماران ارائه داده است. این مطالعات در کنفرانس Kidney Week 2024 ارائه شده و تأکید زیادی بر ایمنی و اثربخشی این دارو شده است.

نقش فناوری‌های جدید در مدیریت خارش

علاوه بر داروها، استفاده از ابزارهای دیجیتال برای مانیتورینگ شدت خارش و کیفیت خواب بیماران به پزشکان کمک کرده است تا درمان‌ها را دقیق‌تر تنظیم کنند. این ابزارها امکان ارائه اطلاعات لحظه‌ای و شخصی‌سازی درمان را فراهم می‌کنند.

درمان‌های مکمل و نقش رژیم غذایی

تحقیقات دیگری نشان داده‌اند که تنظیم فسفر و کلسیم در رژیم غذایی بیماران می‌تواند به کاهش شدت خارش کمک کند. همچنین، درمان‌های مکمل مانند استفاده از مرطوب‌کننده‌های خاص و نوردرمانی نیز به‌عنوان روش‌های حمایتی مورد توجه قرار گرفته‌اند.

مطالعه بالینی بررسی تاثیر خارش بر کیفیت زندگی بیماران دیالیزی

در مطالعه ای دیگر محققین به رهبری Nidhi Sukul، دستیار رئیس بخش کلیه در سیستم مراقبت بهداشتی و Ann Arbor استادیار بخش نفرولوژی در دانشگاه میشیگان "شیوع خارش و درمان دارویی...برای ارزیابی ارتباط بین تغییر در CKD-aP (خارش مزمن مرتبط با بیماری کلیوی) و تغییر همزمان در مقادیر آزمایشگاهی و (پیامدهای گزارش‌شده توسط بیمار) را مورد مطالعه قرار دادند.

مطالعه کو هورت آینده نگر نتایج دیالیز و الگوهای تمرینی (DOPPS) شامل 7976 بیمار تحت همودیالیز از سال 2009 تا 2018 بود که در 21 کشور در فازهای 4 تا 6 DOPPS قرار داشتند. CKD-aP بیماران دو بار با فاصله تقریباً 12 ماه ارزیابی شدند.

محققان قرار گرفتن در معرض خارش را در ابتدای مطالعه و یک سال بعد ارزیابی کردند. آنها با استفاده از یک مدل ترکیبی خطی، تغییرات در مقادیر آزمایشگاهی و پیامدهای گزارش شده توسط بیمار را در طول مطالعه در چهار گروه مواجهه بررسی کردند:

خارش برطرف شده

خارش موجود

عدم وجود خارش

خارش مقاوم

محققان دریافتند که 51 درصد از بیماران CKD-aP، خارش متوسط تا شدید را در هر دو ارزیابی تجربه کردند که 22 درصد در هر دو ارزیابی علائم داشتند. در بین بیماران مبتلا به خارش در ابتدا، 50 درصد گزارش کردند که خارش در آنها بیش از 1 سال ادامه داشت. بیماران مبتلا به خارش اتفاقی، افزایشی را در افسردگی، بی خوابی و خستگی نشان دادند و احتمال بیشتری داشت که کیفیت زندگی پایینی را گزارش کنند، در حالی که موارد فوق در افرادی که خارش در آنها برطرف شده بود، کاهش داشت.

محققان حداقل تغییرات را در پیامدهای گزارش شده توسط بیمار برای گروه‌های بدون خارش و خارش مقاوم مشاهده کردند. تغییر مقادیر آزمایشگاهی در هر دو گروه مشاهده نشد.

علاوه بر این، در مقایسه با بیماران بدون CKD-aP، بیماران مبتلا به CKD-aP مقاوم، نسبت خطر تعدیل شده بالاتری برای مرگ و میر به هر علت، بستری شدن در بیمارستان به هر علت و حوادث قلبی عروقی داشتند.

در انتها، همکاران نوشتند حداقل نیمی از بیماران HD مزمن [همودیالیز] در طول یک سال تحت تأثیر CKD-aP قرار گرفتند و علائم 12 ماه بعد برای اکثر بیماران HD که در ابتدا از خارش پوست رنج می بردند، حل نشد. این پیشرفت‌ها نشان‌دهنده تعهد مداوم جامعه علمی به بهبود کیفیت زندگی بیماران دیالیزی و کاهش عوارض ناشی از خارش است. برای اطلاعات بیشتر در مورد هر یک از این مطالعات، می‌توانید به منابع معتبر مانند American Kidney Fund و ASN Kidney Week مراجعه کنید.

استراتژی‌های مدیریت خارش در بیماران دیالیزی

مدیریت خارش در بیماران دیالیزی نیازمند رویکردی چندجانبه است که ترکیبی از مداخلات پزشکی، مراقبتی و رفتاری باشد. این استراتژی‌ها باید بر اساس علت خارش و شدت آن تنظیم شوند. در ادامه، راهکارهای مختلف برای کنترل و کاهش خارش به‌طور کامل و دقیق بررسی شده است:

مداخلات دارویی

آنتی‌هیستامین‌ها

• موارد استفاده: داروهای آنتی‌هیستامین مانند لوراتادین یا هیدروکسی‌زین می‌توانند در کنترل خارش خفیف تا متوسط موثر باشند.

• مکانیسم عمل: این داروها با مسدود کردن گیرنده‌های هیستامین در پوست، حساسیت به خارش را کاهش می‌دهند.

• ملاحظات: مصرف طولانی‌مدت ممکن است باعث خواب‌آلودگی شود؛ بنابراین باید با احتیاط تجویز شود.

داروهای ضدالتهابی

استروئیدهای موضعی:

کرم‌ها یا پمادهای حاوی استروئید مانند هیدروکورتیزون می‌توانند التهاب و خارش موضعی را کاهش دهند.

استروئیدهای سیستمیک:

در موارد شدید، ممکن است استروئیدهای خوراکی تجویز شوند، اما به دلیل عوارض جانبی باید مصرف آن‌ها محدود باشد.

مهارکننده‌های کالسینورین

داروهایی مانند تاکرولیموس و پیمکرولیموس:

این داروها با کاهش فعالیت سیستم ایمنی در ناحیه پوست، خارش را کاهش می‌دهند.

داروهای اپیوئیدی

نالتروکسان:

این دارو، یک آنتاگونیست اپیوئیدی است که در موارد خارش شدید اورمیک موثر است.

احتیاط:

مصرف این داروها نیازمند مانیتورینگ دقیق است، زیرا ممکن است عوارض جانبی جدی داشته باشد.

مکمل‌های ویتامین

ویتامین:

D کمبود ویتامین D می‌تواند خارش را تشدید کند. مصرف مکمل‌های ویتامین D تحت نظر پزشک ممکن است مفید باشد.

ویتامین‌های گروه:

B در مواردی که کمبود ویتامین‌های گروه B تشخیص داده شود، مکمل‌ها می‌توانند خارش را کاهش دهند.

داروهای جدید

گاباپنتین و پرگابالین:

این داروها که معمولاً برای کنترل درد نوروپاتیک استفاده می‌شوند، در کاهش خارش مزمن نیز موثر هستند.

مداخلات غیر دارویی

دیالیز با کیفیت بالاتر

استفاده از فیلترهای با کارایی بالا و بهبود کیفیت دیالیز می‌تواند به حذف بهتر سموم اورمیک کمک کند و خارش را کاهش دهد.

همودیالیز آنلاین:

برخی مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از دیالیز آنلاین می‌تواند در کاهش خارش موثر باشد.

مدیریت فسفات خون

رعایت رژیم غذایی:

کاهش مصرف مواد غذایی حاوی فسفات مانند لبنیات، مغزها و گوشت‌های فرآوری‌شده می‌تواند سطح فسفات را کاهش دهد.

مصرف فسفربایندرها:

داروهایی مانند کلسیم استات یا سئولامر می‌توانند سطح فسفات خون را کنترل کرده و خارش را کاهش دهند.

حفظ رطوبت پوست

استفاده از مرطوب‌کننده‌های قوی و فاقد عطر، مانند کرم‌های حاوی اوره یا آلوئه‌ورا، می‌تواند خشکی پوست و خارش را کاهش دهد. مرطوب‌کننده‌ها باید بلافاصله پس از حمام یا شستشو استفاده شوند تا رطوبت پوست حفظ شود.

کاهش تحریکات پوستی

استفاده از لباس‌های نخی و گشاد:

این کار می‌تواند از تحریک پوست جلوگیری کند.

اجتناب از مواد شیمیایی:

مواد شوینده یا صابون‌های قوی ممکن است خارش را تشدید کنند. استفاده از صابون‌های ملایم و فاقد عطر توصیه می‌شود.

نور درمانی (فتوتراپی)

• استفاده از نور ماوراء بنفش (UVB) یکی از روش‌های موثر برای کاهش خارش مزمن در بیماران دیالیزی است.

• احتیاط: این روش باید تحت نظر متخصص پوست انجام شود، زیرا استفاده نادرست می‌تواند باعث آسیب به پوست شود.

مداخلات تغذیه‌ای

رژیم کم پروتئین

کاهش مصرف پروتئین می‌تواند تجمع اورمیک توکسین‌ها را کاهش داده و در نتیجه خارش را کاهش دهد.رژیم غذایی باید تحت نظر متخصص تغذیه تنظیم شود تا از کمبود مواد مغذی جلوگیری شود.

مصرف کافی آب

اگرچه بیماران دیالیزی محدودیت مصرف مایعات دارند، اما مصرف آب کافی برای جلوگیری از خشکی پوست و کاهش خارش ضروری است.

مداخلات روان‌شناختی

مدیریت استرس

تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن، یوگا و تمرینات تنفسی می‌توانند به کاهش خارش ناشی از عوامل روانی کمک کنند. بیماران می‌توانند از جلسات مشاوره برای مدیریت اضطراب و افسردگی ناشی از خارش بهره‌مند شوند.

حمایت اجتماعی

برگزاری گروه‌های حمایتی برای بیماران دیالیزی می‌تواند به کاهش احساس انزوا و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها کمک کند.

مداخلات پرستاری

آموزش بیمار

آموزش بیماران درباره علل خارش و راهکارهای مدیریت آن می‌تواند به کاهش نگرانی‌ها و افزایش همکاری آن‌ها در درمان کمک کند.

مراقبت پوستی

پرستاران می‌توانند با ارائه مراقبت‌های پوستی مناسب، مانند استفاده از مرطوب‌کننده‌ها و تعویض مرتب لباس‌ها، به کاهش خارش کمک کنند.

نتیجه‌گیری

مدیریت خارش در بیماران دیالیزی نیازمند همکاری نزدیک بین بیمار، پرستار و پزشک است. استفاده از ترکیب روش‌های دارویی و غیر دارویی، همراه با تغییرات سبک زندگی و پشتیبانی روان‌شناختی، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی این بیماران کمک کند.

منابع:

American Kidney Fund

ASN Kidney Week 2024

FDA Approval of Difelikefalin

Kidney International Reports (2024)

Clinical Trials Database